Η χώρα μας δεν μένει ανεπηρέαστη σε αυτές τις συνθήκες, καθώς παρατηρούνται και εδώ ανάλογα φαινόμενα. Πολλοί θεωρητικοί και ερευνητές του πεδίου των εξαρτήσεων διεθνώς, συσχετίζουν τη διαρκή διόγκωση και διεύρυνση του φαινομένου των εξαρτήσεων με την κοινωνική απορρύθμιση των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών και προτείνουν μεταξύ των άλλων τη διεύρυνση των προτάσεων και των λογικών αντιμετώπισης του φαινομένου με έμφαση στις πρακτικές αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης των άμεσα ενδιαφερομένων και δόμηση ανάλογων παρεμβάσεων υποστήριξης αυτών.

Τα προγράμματα αυτά ξεκίνησαν τη λειτουργία τους το 2001 στη Θεσσαλονίκη, έπειτα από πρόταση του επιστημονικού τους υπευθύνου Δρ. Φοίβου Ζαφειρίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή τότε στο τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. προς τον ΟΚΑΝΑ. Έκτοτε η πρόταση διευρύνθηκε και σήμερα λειτουργούν Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και σε άλλες τρεις πόλεις της χώρας: Στη Λάρισα, τα Χανιά και τη Σητεία.

Σε αυτό το πλαίσιο τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας ανήκουν στο δίκτυο των «στεγνών» προγραμμάτων του ΟΚΑΝΑ και συμπληρώνουν το φάσμα των προτεινόμενων προτάσεων απεξάρτησης της χώρας, καθώς η πρόταση της αυτοβοήθειας/αλληλοβοήθειας και οι παρεμβάσεις πλαισίωσης και υποστήριξης ανάλογων πρωτοβουλιών, είναι η τρίτη αποδεκτή προσέγγιση διεθνώς, παράλληλα με τα κλασσικά «στεγνά» προγράμματα και τα προγράμματα υποκατάστασης. Τις επόμενες ημέρες θα δημοσιευτεί ο αναλυτικός απολογισμός έργου των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας για το έτος 2017.

Ο απολογισμός έργου των προγραμμάτων δείχνει ότι τα προγράμματα όχι μόνο συνεχίζουν να παρέχουν υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης και μέλη των οικογενειών τους, αλλά και ότι κατά το 2017 αυξήθηκε κατά 10% περίπου ο αριθμός των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης που έλαβαν υπηρεσίες.

Συνολικά κατά το 2017, 1039 διαφορετικοί άνθρωποι με πρόβλημα εξάρτησης και συγγενείς τους υποστηρίχτηκαν από τα τέσσερα προγράμματα, ενώ ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που έλαβαν υπηρεσίες από τα προγράμματα αυτά κατά το 2017, ήταν 1941 διαφορετικά άτομα. Πέρα όμως από τον μεγάλο όγκο των παρεχόμενων υπηρεσιών, ιδιαίτερη σημασία έχουν οι καινοτομίες που έχουν εισάγει τα προγράμματα με τη λειτουργία τους όλα αυτά τα χρόνια.

Οι πιο σημαντικές εξ αυτών, οι οποίες έχουν τεκμηριωθεί και ερευνητικά είναι οι εξής:

  • Η εισαγωγή μεθοδολογιών υποστήριξης των πρωτοβουλιών αυτοβοήθειας / αλληλοβοήθειαςστο πεδίο των εξαρτήσεων.
  • Η έμφαση στην εξατομικευμένη υποστήριξη των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης με μια λογική προσαρμογής των δράσεων των προγραμμάτων στις ανάγκες τους και όχι στην προσαρμογή των ανθρώπων αυτών σε προκατασκευασμένες και άκαμπτες λογικές και πρακτικές, όπως συνηθίζεται σήμερα στο πεδίο των εξαρτήσεων.
  • Η ανάδειξη του ζητήματος «κρυφού» πληθυσμού των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης στη χώρα (ανθρώπων με προβλήματα χρήσης και με ταυτόχρονη λειτουργικότητα στη ζωή τους, οι οποίοι δεν απευθύνονται σε παραδοσιακές προτάσεις απεξάρτησης) και η δόμηση ανάλογων μεθοδολογιών υποστήριξης τους.
  • Η δυνατότητα άμεσης ανταπόκρισης σε τρέχοντα ζητήματα του πεδίου των εξαρτήσεων, χάρη στη μεθοδολογία της έρευνας δράσης που χρησιμοποιούν τα προγράμματα. Τελευταίο παράδειγμα η άμεση ανταπόκριση το 2017 του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης σε ζητήματα χρήσης ουσιών σε προσφυγικούς καταυλισμούς και η υποστήριξη ανθρώπων με ανάλογα προβλήματα.
  • Η δυνατότητα δόμησης παρεμβάσεων για το ζήτημα των εξαρτήσεων προσαρμοσμένων στα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής.
  • Η λειτουργία πιλοτικών δράσεων υποστήριξης ανθρώπων, οι οποίοι συμμετέχουν σε προγράμματα υποκατάστασης με στόχο την υποστήριξη στην επανένταξη τους.

Όπως μας αναφέρει ο συντονιστής των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας Δρ. Σωτήρης Λαϊνάς, πρόκειται για μια πρόταση απεξάρτησης, η οποία συνδέεται με τις πλέον σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις του πεδίου των εξαρτήσεων. Προσεγγίσεις οι οποίες δίνουν έμφαση  στη δόμηση ευέλικτων και ελκυστικών προτάσεων απεξάρτησης, άμεσα συνδεδεμένων με τις ανάγκες τους και το προφίλ των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης.

Ταυτόχρονα δίνουν μεγάλη σημασία στο σεβασμό των δικαιωμάτων, αλλά και της εμπειρίας των ίδιων των ανθρώπων για την αντιμετώπιση των ζητημάτων τους. Από την άλλη πλευρά η αξιοποίηση των πρακτικών αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας με την ενεργοποίηση των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών, οδηγεί καταρχήν στη δόμηση ιδιαίτερα οικονομικών για τον κρατικό προϋπολογισμό προτάσεων απεξάρτησης.

Η αξιοποίηση όμως των πρακτικών αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας σύμφωνα με τον κ. Λαϊνά, πέρα από το μεγάλο οικονομικό όφελος, έχει μια ακόμη πιο σημαντική διάσταση: Βρίσκεται στον πυρήνα των πλέον προοδευτικών πολιτικών υγείας, αφού η τοποθέτηση των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών και των τοπικών κοινωνιών στο επίκεντρο των παρεμβάσεων, προάγει ένα διαφορετικό επιστημονικό παράδειγμα στο χώρο της υγείας.

Ένα επιστημονικό παράδειγμα που ως βασικό στόχο έχει τη χειραφέτηση των πολιτών και την ανατροπή των λογικών ανάθεσης επίλυσης των προβλημάτων σε τεχνογνώστες ειδικούς. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στο πεδίο των εξαρτήσεων τα πλέον ελπιδοφόρα αποτελέσματα, όσον αφορά στην αντιμετώπιση του ζητήματος, βασίζονται στις λογικές αυτενέργειας και αλληλεγγύης των ίδιων των εξαρτημένων.

Επιπλέον η σύνδεση και σύμπραξη δύο δημοσίων φορέων, του πανεπιστημίου και του ΟΚΑΝΑ, αποτελεί μια ακόμη προστιθέμενη αξία του εγχειρήματος και προάγει επίσης μια διαφορετική πολιτική οπτική για το ρόλο και τη δράση των δημόσιων φορέων στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων. Το πανεπιστήμιο ταυτόχρονα σημειώνει ο κ. Λαϊνάς, αποτελεί πραγματικό οξυγόνο για τα εγχειρήματα αυτά, καθώς αποτελεί το απαραίτητο πλαίσιο ελευθερίας και διαρκούς αναστοχασμού επί των υλοποιούμενων δράσεων, συνδέει άμεσα τη θεωρία με την πράξη και ευνοεί τη διαρκή παραγωγή νέων μεθοδολογιών και παραδειγμάτων παρέμβασης.

Χάρη ακριβώς στο πλαίσιο της έρευνας δράσης, στην οποία βασίζουν τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας τη λειτουργία τους, υπάρχει άμεση ανταπόκριση των προγραμμάτων στις τοπικές ανάγκες των κοινωνιών στις οποίες απευθύνονται και στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες και προφίλ των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης.

Αυτό το περιβάλλον ενεργού συμμετοχής όλων, λειτουργών υγείας και άμεσα ενδιαφερομένων, η έμφαση στο διάλογο και τις οριζόντιες διαδικασίες σχεδιασμού και αξιολόγησης των δράσεων και το συγκεκριμένο αξιακό υπόβαθρο των προγραμμάτων, που δίνει έμφαση στο σεβασμό στα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα του κάθε εξαρτημένου, στη σημασία της κοινωνικής συνοχής, της αλληλεγγύης και της χειραφέτησης, αποτελεί τη βάση της αλλαγής και της υπέρβασης του προβλήματος της εξάρτησης με τελικό στόχο την ανάκτηση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των συμμετεχόντων.

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι τις καινοτομίες και τις νέες προσεγγίσεις που εισάγουν τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης  προτάθηκαν από το ψυχίατρο Φοίβο Ζαφειρίδη. Πρόκειται για ένα επιστήμονα με διεθνή αναγνώριση ο οποίος εισήγαγε για πρώτη φορά  στην Ελλάδα την θεραπεία της εξάρτησης χωρίς ψυχοφάρμακα ή υποκατάστατα, ιδρύοντας την Θεραπευτική Κοινότητα ΙΘΑΚΗ το 1983 και το ΚΕΘΕΑ το 1987.

Αναλυτικές πληροφορίες για τα προγράμματα στην ιστοσελίδα: www.selfhelp.gr

Πηγή: TVXS