Το άρθρο της βιοχημικού και ειδικευμένης στο ρεπορτάζ ιατρικών θεμάτων Elizabeth Finkel  αντιμετωπίζει από εντελώς διαφορετική οπτική γωνία πολλά από όσα θεωρούμε ως δεδομένα σε σχέση με τη φαρμακευτική αξιοποίηση της κάνναβης.

Χωρίς να παραγνωρίζουμε ότι η βασική αιτία των ελλιπών επιστημονικών μας γνώσεων για τις ιαματικές ιδιότητες του φυτού είναι η απαγόρευση και η δαιμονοποίηση που το συνόδευσαν επί μισό αιώνα, είναι αδύνατο να μην επισημάνουμε τον προβληματικό χαρακτήρα πολλών σημερινών προσεγγίσεων που τείνουν να του προσδίδουν ιδιότητες μαγικού φαρμάκου «δια πάσα νόσο».

Το άρθρο «Η Κακή Επιστήμη  Της Κάνναβης» που αναδημοσιεύουμε σήμερα, αν και γραμμένο σε ελαφρώς εριστικό τόνο, έρχεται να προστεθεί στις φωνές όσων απαιτούν σοβαρότητα και πιστή παρακολούθηση των διαδικασιών που έχει καθιερώσει εδώ και πολλά χρόνια η ιατρική για την ορθή αξιολόγηση, ταξινόμηση και αξιοποίηση των φαρμάκων κάνναβης ή του φαρμάκου-κάνναβη. Και διευρύνει τη δημόσια συζήτηση για το  θέμα.

[Αναδημοσίευση με μετάφραση από το COSMOS magazine, “The bad science of medical cannabis”  του άρθρου της Elizabeth Finkel που δημοσιεύτηκε στις 28 Οκτωβρίου του 2017. Μετάφραση: Σίμος Δαλκυριάδης]

Η κακή επιστήμη της κάνναβης

Εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν την κάνναβη ως φάρμακο. Αυτό δεν βασίζεται σε κλινικές ενδείξεις, ούτε γνωρίζουμε ποιες από τις εκατοντάδες των ενώσεων του φυτού είναι υπεύθυνες για τα υποτιθέμενα αποτελέσματά της, αναφέρει η Elizabeth Finkel.

Τον τελευταίο χρόνο ο David (Dedi) Meiri, ερευνητής της κάνναβης στο Laboratory of Cancer Biology and Cannabinoid Research στο Technion (Israel Institute of Technology), το παλαιότερο πανεπιστήμιο του Ισραήλ, έλαβε ένα βίντεο που δείχνει “το πριν και το μετά” από ένα αυτιστικό αγόρι.

Στο “πριν” εμφανίζεται το αγόρι να φορά κράνος με τα χέρια δεμένα πίσω από την πλάτη του, χτυπώντας το κεφάλι του προς τον τοίχο. Στο “μετά” το δείχνει ήρεμα να κάθεται σε ένα τραπέζι ζωγραφίζοντας. Η διαφορά του “πριν” με το “μετά”; Μόνο δύο σταγόνες ελαίου κάνναβης που χορηγούνται κάτω από τη γλώσσα. Το βίντεο είχε σταλεί στον Meiri από την Abigail Dar, μια γνωστή Ισραηλινή, υπερασπίστρια για τη χρήση της κάνναβης σε παιδιά με αυτισμό.

Στις αρχές του χρόνου υπήρξε μια διαφορετική ιστορία. Ενώ βρισκόταν στο εργαστήριο του, ο Meiri έλαβε μια σειρά από τηλεφωνικές κλήσεις από την Dar: κάποια αυτιστικά παιδιά βρέθηκαν εκτός ελέγχου μετά την λήψη δύο σταγόνων ελαίου.

Ο Meiri, ο οποίος είναι πρωτίστως ερευνητής για τον καρκίνο, έλαβε το βίντεο και τις κλήσεις επειδή, απρόθυμα, έγινε ένας από τους εμπειρογνώμονες πάνω στην κάνναβη στο Ισραήλ. “Ακόμα και τώρα δεν είμαι πρόθυμος να πω στους ανθρώπους ότι δουλεύω για την ιατρική χρήση της κάνναβης”, λέει. “Δεν είμαι υπέρ της κάνναβης. Νομίζω ότι το 90% είναι εικονικό φάρμακο”.

Αλλά το Ισραήλ βρίσκεται στο μέσον ενός τεράστιου ιατρικού πειράματος. Η κάνναβη δοκιμάζεται εδώ για να θεραπεύσει ένα εκπληκτικό φάσμα ιατρικών συνθηκών. Όχι μόνο τα γνωστά πράγματα όπως η ανορεξία και ο πόνος σε καρκινοπαθείς αλλά και για τον αυτισμό, την νόσο του Crohn, το σύνδρομο Tourette, τις επιληπτικές κρίσεις, την πολλαπλή σκλήρυνση, την αρθρίτιδα, τον διαβήτη και πολλά άλλα.

Με σχεδόν 30.000 χρήστες σε πληθυσμό οκτώ εκατομμυρίων, ο Meiri λέει ότι “όλοι γνωρίζουν κάποιον που να κάνει αγωγή θεραπείας με κάνναβη”. Ενώ υπάρχει μια γενική ιατρική οδηγία, με τους γιατρούς να συνταγογραφούν έλαιο κάνναβης από οκτώ εγγεγραμμένους καλλιεργητές, κανείς δεν μπορεί να πει ακριβώς το τι είναι υπεύθυνο για τις φαινομενικές αποκρίσεις.

Το φυτό της κάνναβης είναι ένα χημικό εργοστάσιο με περισσότερες από 500 χημικές ουσίες των οποίων η αφθονία ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των διαφορετικών γενετικών ποικιλιών και σύμφωνα με τις συνθήκες ανάπτυξης – δεν είναι τόσο ποικιλίες όσο είναι περισσότερο χημικοποικιλίες.

Το φαρμακευτικό αποτέλεσμα μπορεί να εξαρτάται από την τετραϋδροκανναβινόλη (THC), τη χημική ουσία που μας δίνη την ευφορική αίσθηση ή την κανναβιδιόλη (CBD), η οποία πιστεύεται ότι μειώνει τη φλεγμονή και τον πόνο ή από τα εκατό άλλα “κανναβινοειδή” μοναδικά στο φυτό της κάνναβης και το καθένα με το δικό του φαρμακευτικό προφίλ.

Τελικά: με δεκάδες ποικιλίες που καλλιεργούνται υπό διαφορετικές συνθήκες, οι Ισραηλινοί ασθενείς λαμβάνουν αρκετά διαφορετικές φαρμακευτικές παρασκευές

Οι δυσκολίες του Ισραήλ είναι συγκρατημένες σε σύγκριση με τις ΗΠΑ. Στις ΗΠΑ είναι η Άγρια Δύση. Οι ομοσπονδιακοί σερίφηδες απαγορεύουν την ιατρική έρευνα στο φυτό, ενώ οι καουμπόηδες της κάνναβης (ποικιλιών που διαφέρουν σε περιεχόμενη THC και CBD) λειτουργούν για την θεραπεία και το κέρδος.

Στις ΗΠΑ μαγαζάκια τύπου Χάρι Πότερ, πωλούν καραμέλες, έλαια και έτοιμα τσιγαριλίκια σε 2,3 εκατομμύρια Αμερικανούς

Στις 29 πολιτείες των ΗΠΑ που έχουν νομιμοποιήσει την ιατρική χρήση της κάνναβης, τα κέντρα διάθεσης κάνναβης που μοιάζουν με τα μαγαζάκια όπως αυτό στον Χάρι Πότερ, πωλούν καραμέλες, μπισκότα, έλαια, αλοιφές και έτοιμα κωνικά τσιγαριλίκια σε περίπου 2,3 εκατομμύρια Αμερικανούς. Και σε ότι αφορά το ποια είναι τα ακριβή ιατρικά οφέλη και οι τυχόν κίνδυνοι τους, κανείς δεν ξέρει. Πρόκειται για ένα μεσαιωνικό φάρμακο – παρόμοιο με τον βρασμένο φλοιό ιτιάς για τη θεραπεία του πονοκεφάλου. Είναι επίσης και μια τεράστια επιχείρηση – η αγορά της Βόρειας Αμερικής για τα νόμιμα προϊόντα κάνναβης αυξήθηκε κατά 30% το 2016, με τις πωλήσεις να φτάνουν τα $6,7 δις.

Το χάος της ιατρικής κάνναβης στο Ισραήλ είναι πολύ πιο εύκολο να αντιμετωπιστεί. Για να βοηθήσει στην αντιμετώπισή του, το εργαστήριο Cancer Biology and Cannabinoid Research του Meiri διεξάγει αντίστροφη κλινική δοκιμή. Καθώς οι ασθενείς που χρησιμοποιούν την κάνναβη συμπληρώνουν ένα μηνιαίο ερωτηματολόγιο, κατατάξεις από αναλυτικές μηχανές ξεχύνονται από το εργαστήριο του Meiri δημιουργώντας χημικά δακτυλικά αποτυπώματα των εκχυλισμάτων κάνναβης που χρησιμοποιούν οι ασθενείς. Η ιδέα είναι η προσπάθεια να συνδεθούν οι μεμονωμένες ενώσεις κάνναβης με την ανταπόκριση που έχουν στους ασθενείς.

Πρόκειται για μια προσέγγιση που είναι “δύο ή τρεις βαθμίδες πιο κάτω” από το ιδανικό των τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων με εικονικό φάρμακο κλινικών δοκιμών (randomised clinical trials, RCTs), λέει ο Donald Abrams, ογκολόγος στο University of California του Σαν Φρανσίσκο, ο οποίος συνταγογραφεί την κάνναβη για παρηγορητική χρήση σε ασθενείς με καρκίνο. “Αλλά, αν γίνουν καλά και υπάρχει ένα ισχυρό αποτέλεσμα, οι παρατηρησιακές μελέτες όπως αυτές, είναι ανεκτίμητες”.

Το Ισραήλ είναι επίσης ένα από τα λίγα μέρη στον κόσμο που προωθούνται οι χρυσού- προτύπου RCTs. Αλλά δεδομένου ότι δεκάδες ποικιλίες κάνναβης χρησιμοποιούνται ήδη για έναν μεγάλο αριθμό συνθηκών, οι RCTς φαίνονται ως σταγόνα στον ωκεανό.

Χώρες όπως η Αυστραλία, όπου η ομοσπονδιακή κυβέρνηση νομιμοποίησε την ιατρική κάνναβη τον Οκτώβριο του 2016, μπαίνουν σε αυτό τον νέο γενναίο κόσμο με ανησυχία. “Επειδή δεν έχει υπάρξει σωστή έρευνα, βρισκόμαστε τώρα σε ένα δύσκολο σταυροδρόμι”, λέει ο φαρμακολόγος James Angus του University of Melbourne, ο οποίος προεδρεύει του συμβουλευτικού συμβουλίου της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για την ιατρική χρήση της κάνναβης. “Το επαγγελματικό μας δυναμικό στο τομέα της υγείας δεν έχει κατευθυντήριες γραμμές ή εμπειρία στη συνταγογράφηση και οι ασθενείς το απαιτούν. Μας έχει τελειώσει ο χρόνος”.

Η Γη της Επαγγελίας μπορεί να είναι το καλύτερο στοίχημα στον κόσμο για την απελευθέρωση από το χάος της κάνναβης.

Ήδη από το 2737 π.Χ. πιστεύεται ότι ο μυθικός αυτοκράτορας Shen Neng της Κίνας χρησιμοποιούσε τσάι κάνναβης για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας, των ρευματισμών, της ελονοσίας και, μάλιστα, της κακής μνήμης.
Μη δημοσιευμένα (ανέκδοτα) στοιχεία για την ιατρική χρήση της κάνναβης πηγαίνουν πίσω στον μυθικό κινέζο αυτοκράτορα Shen Neng το 2700 π.Χ. Άλλες αναφορές υπάρχουν σε αρχαία ρωμαϊκά, ελληνικά και ινδικά κείμενα. Ή μπορεί κάποιος να το ψάξει στο google.

Χιλιάδες χρόνια από τον Shen Neng, και φαίνεται ότι δεν έχουμε ακόμα πολλά περισσότερα από ότι μόνο ανέκδοτα στοιχεία για να συνεχίσουμε. Όπως αναφέρει η έκθεση των US National Academies of Science (Εθνικών Ακαδημιών Επιστημών των ΗΠΑ) τον Ιανουάριο του 2017, λέγοντας: “Παρά την αυξημένη χρήση κάνναβης και το μεταβαλλόμενο πολιτικό πεδίο σε επίπεδο πολιτείας, τεκμηριωμένα στοιχεία σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία – τόσο επιβλαβείς όσο και ωφέλιμες – της χρήσης κάνναβης παραμένουν αόριστα”.

Ενώ οι ιατρικές χρήσεις της παπαρούνας του οπίου, ενός πολύ πιο επικίνδυνου φυτού, είναι καλά κατανοητές, η κάνναβη παρέμεινε φυλακισμένη (και αχρησιμοποίητη) στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Ήταν μέρος της φαρμακοποιίας των ΗΠΑ μέχρι τη δεκαετία του 1930, ως βάμμα με βάση το αλκοόλ, μέχρις ότου η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θέσει εντελώς εκτός νόμου την κατοχή και την πώλησή της μέσω του νόμου Marijuana Tax Act του 1937. Ακολούθησαν και πιο δραστικές κυρώσεις.

Η κάνναβη στο ομοσπονδιακό δίκαιο εξακολουθεί να είναι δαιμονοποιημένη ως μια ουσία του Πίνακα 2, με τον χαρακτηρισμό “χωρίς καμιά ιατρική χρήση”, τοποθετημένη στην ίδια κατηγορία με την ηρωίνη, το LSD και το έκστασι. Ωστόσο, όπως θα έδειχνε μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο, το φυτό είναι λατρεμένο για μια φαινομενικά ανεξάντλητη λίστα θεραπευτικών ιδιοτήτων.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η ανισότητα μεταξύ των αποδείξεων και των ανέκδοτων στοιχείων έχει αυξηθεί. Παρά το ότι η πλειονότητα των πολιτειών (ξεκινώντας με την Καλιφόρνια το 1996) έχει νομιμοποιήσει την κάνναβη για την θεραπεία και αντιμετώπιση ιατρικών καταστάσεων, οι ομοσπονδιακοί περιορισμοί στην έρευνα παρέμειναν σκληροί. Έτσι, οι ερευνητές έχουν μεγάλη δυσκολία στο να μπορούν να μελετήσουν εάν αυτές οι ιατρικές χρήσεις έχουν οποιαδήποτε βάση στην επιστήμη. “Αυτό που έχουμε τώρα είναι μια τέλεια καταιγίδα”, λέει ο Daniele Piomelli, νευροβιολόγος στο University of California, Irvine.

Ο Piomelli ερευνά την κάνναβη όσο καλύτερα μπορεί. Για να συμμορφωθεί με τις εντολές της ομοσπονδιακής Drug Enforcement Agency, DEA (Υπηρεσία για την Καταπολέμηση των Ναρκωτικών), το πολύτιμο στοκ του με τα 50 χιλιοστογράμμα THC πρέπει να φυλάσσεται σε κλειδωμένο χρηματοκιβώτιο, σε ασφαλές ψυγείο, σε κλειστό εργαστήριο. “Κάθε άλλος άνθρωπος μπορεί να πάει σε ένα κατάστημα διάθεσης και για $10 να αγοράσει κάνναβη”, λέει. “Αν όμως την φέρουμε στο πανεπιστήμιο, κινδυνεύουμε να μας την βρει το FBI και η DEA και να έχουμε μπλεξίματα με τον νόμο. Ζούμε σε μια σχιζοφρενική κατάσταση”.

Ακόμη και όταν οι ερευνητές έχουν πάρει άδεια να πραγματοποιήσουν έρευνα, η κάνναβη μπορεί να παρασχεθεί μόνο από ένα εξουσιοδοτημένο εργαστήριο, από το University of Mississippi. Το εργαστήριο αναπτύξει και καλλιεργεί την ίδια ποικιλία εδώ και δεκαετίες, μία ποικιλία που δεν έχει και μεγάλη ομοιότητα με τις χημικοποικιλίες που πωλούνται τώρα μέσω των καταστημάτων διάθεσης.

Στο Σαν Φρανσίσκο, ο Abrams προσπάθησε γενναία τη δεκαετία του 1990 να οργανώσει μια κλινική δοκιμή για να ελέγξει τους ισχυρισμούς των ασθενών που πεθαίνουν από το AIDS ότι το κάπνισμα κάνναβης ξεπέρασε σε αποτελεσματικότητα τα φάρμακα κατά της ναυτίας. Μετά από περισσότερο από ένα χρόνο που προσπάθησε να πάρει άδεια από το National Institute on Drug Abuse, τελικά τζίφος και όπως λέει συχνά στους δημοσιογράφους, θεωρεί τον εαυτό του ως το Εθνικό Ινστιτούτο “σχετικά με” την κατάχρηση ουσιών και όχι “για” την κατάχρηση ουσιών.

Έτσι, η έκθεση του Ιανουαρίου από τις National Academies of Science δεν ήταν μια έκπληξη. Η έκθεση, με βάση την ανασκόπηση 10.000 δημοσιεύσεων, βρήκε “μέτρια” στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της κάνναβης για τη θεραπεία της ναυτίας και του εμέτου σε ενήλικες που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία, για τον χρόνιο πόνο και για την ανακούφιση των σπασμών στην πολλαπλή σκλήρυνση. Δεν έδωσε, ωστόσο, ετυμηγορία για έναν μακρύ κατάλογο ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων της επιληψίας, της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου, της νόσου του Parkinson, του μετατραυματικού στρες, του άγχους, της αϋπνίας και του καρκίνου. Για τους όρους αυτούς, σύμφωνα με την έκθεση, “δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για την εκτίμηση των επιπτώσεών τους”.

Αλλά κομμάτια πληροφοριών διαρρέουν. Τον Μάιο, μια έκθεση στο περιοδικό New England Journal of Medicine έδειξε ότι ένα λιπαρό, με γεύση φράουλας σκεύασμα με καθαρή κανναβιδιόλη (φτιαγμένο από τη βρετανική εταιρεία GW Pharmaceuticals) μπορεί να μειώσει τη σοβαρότητα των επιληπτικών κρίσεων σε παιδιά με μια σπάνια μορφή επιληψίας γνωστή ως σύνδρομο Dravet. Από τα 120 παιδιά που συμμετείχαν, 60 έλαβαν κανναβιδιόλη και 60 έλαβαν μόνο ένα λάδι με φράουλα, το εικονικό φάρμακο.

Τρεις από την ομάδα που έλαβε θεραπεία επέτυχαν πλήρη υποχώρηση από τις κρίσεις τους, ενώ στο 40% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία, η συχνότητα των κρίσεων μειώθηκε κατά το ήμισυ. Όμως, το 27% της ομάδας του εικονικού φαρμάκου παρουσίασε επίσης μείωση κατά το ήμισυ του ρυθμού κρίσεων και υπήρξαν σημαντικές παρενέργειες μεταξύ της ομάδας που υποβλήθηκε σε θεραπεία. “Δεν είναι ένα μαγικό φάρμακο”, εξηγεί η Ingrid Scheffer, παιδιατρική νευρολόγος στο University of Melbourne και συν-συγγραφέας της μελέτης. Ωστόσο, επισημαίνει ότι οι γονείς των ασθενών της έχουν διαφορετική άποψη. “Η συμπεριφορά τους είναι, ‘δεν μας νοιάζει τι πιστεύεται, απλά δώστε το μας’”.

Το Ισραήλ ξεκίνησε την έρευνα στον τομέα της κάνναβης την δεκαετία του 1960. Ήταν η αρχή της επανάστασης των hippy και του καπνίσματος της κάνναβης. Αλλά κανείς δεν ήξερε πραγματικά ποιο είναι το ψυχοδραστικό συστατικό της.

Ο Raphael Mechoulam (Ραφαέλ Μεχουλάμ), χημικός στο Hebrew University of Jerusalem, είδε μια ευκαιρία. Το 1964 ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τις επιδράσεις των αλλαγών στο μυαλό από την κάνναβη, με την THC. Η έρευνά του άνθησε μέσα σε ένα ρυθμιζόμενο αλλά ανεκτικό περιβάλλον: η κύρια πηγή κάνναβης ήταν ο τοπικός αστυνομικός σταθμός. Η ομάδα του απομόνωσε επίσης τα φυσικά ισοδύναμα κάνναβης στον εγκέφαλο, χρησιμοποιώντας χοίρους (με μεγάλη δυσκολία, δεδομένου ότι οι ερευνητές βρίσκονταν στην Ιερουσαλήμ). Το 1992 ταυτοποίησαν το ανανδαμίδιο, το λεγόμενο ευδαιμονικό μόριο, και το 1995 ένα ακόμα με την πιο επιστημονική και μακροσκελή ονομασία, την 2-αραχιδονυλογλυκερόλη ή 2 AG εν συντομία. Αυτές οι ενώσεις σχετικές με την THC, που φτιάχνονται από τον εγκέφαλο, είναι γνωστές (πλέον) ως ενδοκανναβινοειδή.

Εν τω μεταξύ, το ισραηλινό κοινό άρχισε να μιλά και να ζητά την ιατρική χρήση της κάνναβης. Όπως και στο Σαν Φρανσίσκο, η επιδημία του AIDS είχε βάλει την ιατρική χρήση της κάνναβης στο προσκήνιο. Αντικατοπτρίζοντας την εμπειρία του Donald Abrams, ο ανοσιολόγος Zvi Bentwich είδε επίσης τις επιπτώσεις κατά της ναυτίας και στην ανακούφιση του πόνου που είχε το κάπνισμα της κάνναβης από τους ασθενείς του με AIDS. Και ενώ τα αντιρετροϊκά φάρμακα θα έφερναν την επιθετική επιδημία του AIDS σε αμφότερες τις χώρες υπό έλεγχο, η έκρηξη για την παρηγορητική χρήση της κάνναβης από καρκινοπαθείς αυξήθηκε, με τη βοήθεια του διαδικτύου.

Η κυβέρνηση του Ισραήλ υποχρεώθηκε να υποχωρήσει, αλλά με αυστηρούς κανονισμούς. Οι ασθενείς, υποστηριζόμενοι από μια επιστολή από γιατρό, θα μπορούσαν να λάβουν άδεια ιατρικής χρήσης της κάνναβης από το Υπουργείο Υγείας. Και οι καλλιεργητές χρειάζονταν άδεια. Μία από τις πρώτες εταιρείες που έλαβε μια τέτοια άδεια το 2007, ήταν η Tikun Olam. Καθώς οι αριθμοί των ασθενών αυξήθηκαν, άρχισαν να συλλέγουν πληροφορίες σχετικά με τις απαντήσεις τους. Το 2015, ο Bentwich, ο οποίος είναι επίσης επικεφαλής του Centre for Emerging Tropical Diseases and AIDS στο Ben Gurion University, προσχώρησε στην Tikun Olam για να ξεκινήσει ένα επίσημο πρόγραμμα κλινικών δοκιμών. “Αν η ιατρική κοινότητα πρόκειται να δεχτεί την κάνναβη, αυτό εξαρτάται από τη διεξαγωγή μεγάλων αξιόπιστων κλινικών δοκιμών”, λέει. “Στις ΗΠΑ, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αυτό είναι ακόμα εξαιρετικά δύσκολο”.