Κατερίνα Αντωνίου: Ανάγκη ερευνητικού σχεδιασμού και στόχευσης σε κλινικές δοκιμές για την κάνναβη

Η Κατερίνα Αντωνίου είναι γνωστή στο ευρύ κοινό περισσότερο μέσω της θεσμικής θέσης που κατείχε από το 2015 μέχρι πρόσφατα, αυτήν της Προέδρου του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκου. Για τον εν Ελλάδι «κόσμο της κάνναβης», ασθενείς και ιατρούς, αποτελεί πρόσωπο εμβληματικό μιας και επί των ημερών της Προεδρίας της στον ΕΟΦ έγιναν τα πρώτα βήματα ώστε να οριοθετηθεί νομικά και θεσμικά η φαρμακευτική χρήση του φυτού.

H αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ανήκει στους Έλληνες επιστήμονες που εργάζονται εδώ και χρόνια με τα κανναβινοειδή στο επίπεδο της επιστημονικής έρευνας.  Οι ερευνητικές δραστηριότητές της έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη συνεργασιών με ερευνητικά κέντρα και Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και στην χρηματοδότηση 20 ερευνητικών προγραμμάτων. Το επιστημονικό της έργο αποτυπώνεται σε 77 δημοσιευμένες εργασίες και περίπου 3000 αναφορές. Ταυτόχρονα, είναι επιστημονικά υπεύθυνη διπλωματικών εργασιών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, καθώς και διδακτορικών διατριβών, ενώ συμμετέχει σε εξεταστικές επιτροπές για την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών.

Στην αποκλειστική συνέντευξή της στον Αποστόλη Καπαρουδάκη μας ενημερώνει για όσα συμβαίνουν διεθνώς σχετικά με την έρευνα γύρω από την κάνναβη και τα κανναβινοειδή, τη χρήση τους και τη φαρμακευτική τους αξιοποίηση.

Διαβάστε επίσης: η Κατερίνα Αντωνίου απαντά μαζί με τον νυν Πρόεδρο του ΕΟΦ κ. Γιάννη Μαλέμη στο φλέγον για χιλιάδες πάσχοντες ερώτημα «γιατί κανένας ασθενής δεν έχει λάβει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα φάρμακα κάνναβης;»

–  Η γνώμη σας εν γένει για την κάνναβη ποιά είναι; Περιμένετε πολλές νέες “ανακαλύψεις” σχετικές με την ιαματική της δράση στα επόμενα χρόνια;

Θεωρούμε ότι τα κανναβινοειδή αποτελούν σήμερα ένα πεδίο έρευνας που εξελίσσεται δυναμικά σε βασικό, προκλινικό και κλινικό επίπεδο. Πιστεύουμε ότι με σωστό ερευνητικό σχεδιασμό καθώς και με αντίστοιχη στόχευση σε κλινικές δοκιμές/έρευνες θα αποκομίσουμε ένα πλαίσιο που θα οριοθετεί για τα προϊόντα φαρμακευτικής κάνναβης νέες κλινικές εφαρμογές και θα αποτυπώνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες.

Όταν μιλάμε για φάρμακα οφείλουμε να μιλάμε πάντα με όρους όπως η αποτελεσματικότητα, η ασφάλεια και η προσβασιμότητα. Επίσης θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η αναλυτικά καταγεγραμμένη εμπειρία της χρήσης ιατρικής/φαρμακευτικής κάνναβης έτσι όπως έχει νομοθετηθεί μέχρι σήμερα σε Κράτη Μέλη της ΕΕ είτε σε Πολιτείες ΗΠΑ, αποτελεί ακόμη έναν άξονα που θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ανάπτυξη της κλινικής έρευνας και στην καταγραφή της αποτελεσματικότητας αλλά και των ανεπιθύμητων ενεργειών.

– Θεωρείται πιθανό σε 20 χρόνια από σήμερα η κάνναβη να αντικαταστήσει μια σειρά φαρμάκων;

Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσουμε σε μια τέτοια ερώτηση γιατί η ανάπτυξη και η κυκλοφορία ενός φαρμάκου μέσω Κεντρικών Ρυθμιστικών Οργανισμών (ΕΜΑ, FDA) είναι μια χρονοβόρα διαδικασία (απαιτεί περισσότερο από 10 χρόνια). Όπως όμως προαναφέραμε η σωστή ερευνητική προσέγγιση και η κλινική στόχευση διαμορφώνουν ένα πλαίσιο ανάπτυξης φαρμακευτικών προϊόντων κάνναβης τα οποία είτε θα ενταχθούν ως αυτόνομα φαρμακολογικά σχήματα σε υπάρχοντα θεραπευτικά πρωτόκολλα είτε θα λειτουργήσουν ως επικουρικά φαρμακολογικά σχήματα σε ήδη υπάρχουσες θεραπευτικές επιλογές. Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι η κάνναβη και τα αντίστοιχα φαρμακευτικά προϊόντα δεν αποτελεί «πανάκεια» για ένα μεγάλο αριθμό παθήσεων και αντίστοιχης συμπτωματολογίας.

Η Κατερίνα Αντωνίου κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της πρότασης υλοποίησης του σχεδίου δράσης για την ανάπτυξη της εγχώριας φαρμακοβιομηχανίας, ως πρόεδρος του ΕΟΦ , Σεπτέμβριος 2016.

– Με το φυτό αυτό ζούμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση: αυτοί που ανά τον πλανήτη το χρησιμοποιούν ως φάρμακο είναι εκατομμύρια, ενώ οι επιστημονικοί θεσμοί αδυνατούν ακόμη να πιστοποιήσουν με επάρκεια τις ιαματικές του ιδιότητες. Ποιός θα ήταν ο σοφός τρόπος να κινηθεί η ιατρική; 

Νομίζω ότι ήδη προσφέραμε κάποιες πληροφορίες σχετικές με αυτό το ερώτημα. Σωστός σχεδιασμός και κλινική στόχευση. Η ιατρική του σήμερα στηρίζεται στα τεκμηριωμένα δεδομένα (evidence based medicine). Η κάνναβη χρησιμοποιείται από τους ασθενείς αλλά οι κλινικές δοκιμές/έρευνες είτε αναδεικνύουν αντικρουόμενα αποτελέσματα ή δεν μπορούν ακόμη να επιδείξουν θεαματικά αποτελέσματα για αρκετές και συγκεκριμένες ενδείξεις ενώ ο αριθμός των ατόμων που εντάσσονται σε αυτές τις μελέτες δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος . Οφείλουμε βέβαια να σημειώσουμε ότι η έλλειψη τεκμηριωμένων δεδομένων δεν σημαίνει και έλλειψη αποτελεσματικότητας. Χρειάζεται προσοχή στο σχεδιασμό της κλινικής έρευνας και στην ανάλυση των αποτελεσμάτων πάντα με γνώμονα την αποτελεσματικότητα των φαρμακευτικών σκευασμάτων αλλά και την ασφάλεια του ασθενούς

–  Σε ποιό επίπεδο βρίσκεται η έρευνα σχετικά με την φαρμακευτική αξιοποίηση της κάνναβης στην Ελλάδα; Γνωρίζουμε τις προσπάθειες του Αριστοτέλειου και τις έρευνες του Πανεπιστημίου Αθηνών . Εσείς στα Ιωάννινα πραγματοποιείται κάποιου είδους σχετική έρευνα ή προγραμματίζετε κάτι σχετικό;

Όπως ήδη αναφέρθηκε στην Ελλάδα υπάρχει ένα επιστημονικό δυναμικό που ασχολείται με την κάνναβη και τα κανναβινοειδή. Συγκεκριμένα η ερευνητική μας ομάδα και σε συνεργασία με Εργαστήρια ανά τη Ελλάδα (ΕΚΠΑ, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΙΒΕΑΑ) και το εξωτερικό (NIH/NIDA) εστιάζουμε στη φαρμακολογία των κανναβινοειδών, χρησιμοποιώντας διαφορετικές πειραματικές προσεγγίσεις και αρκετά προκλινικά πρότυπα που χρησιμοποιούνται ευρέως στο επιστημονικό πεδίο της Ψυχοφαρμακολογίας.

Ειδικότερα για τα κανναβινοειδή, οι κύριοι άξονες της έρευνας μας αφορούν στη μελέτη των φαρμακολογικών ιδιοτήτων των εξωγενώς χορηγούμενων κανναβινοειδών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα συμπεριλαμβανομένης της τετραϋδροκανναβινόλης, στη μελέτη των χρόνιων επιπτώσεων της χορήγησης τετραϋδροκανναβινόλης (THC) κατά την εφηβεία, ενώ διερευνούμε τη φαρμακοδυναμική της κανναβιδιόλης με στόχο τη συνεισφορά μας σε μελλοντικές θεραπευτικές εφαρμογές. Για την πραγματοποίηση των μελετών αυτών έχουμε λάβει και συνεχίζουμε να λαμβάνουμε χρηματοδοτήσεις από ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα τα οποία έχουν αποδώσει σε δημοσιευμένες επιστημονικές εργασίες σε έγκριτα περιοδικά και ανακοινώσεις σε επιστημονικά συνέδρια. Παράλληλα τα προγράμματα που προαναφέρθηκαν έχουν υποστηρίξει την εκπαίδευση φοιτητών μας σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, την εκπόνηση Διπλωματικών Εργασιών και Διδακτορικών Διατριβών και θέσεις εργασίες για ερευνητές με εμπειρία στο αντικείμενο της Ψυχοφαρμακολογίας.

–  Ακούμε ότι η κάνναβη “είναι ευκαιρία για τη χώρα”. Στον τομέα της πανεπιστημιακής έρευνας, το ρητό αυτό βρίσκει εφαρμογή;

Ευκαιρία θα λέγαμε εμείς για τη χώρα εκτός των επενδύσεων είναι και το υψηλό επιστημονικό της δυναμικό είτε εργάζεται στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα είτε σε αντίστοιχα κέντρα της αλλοδαπής. Δεδομένης αυτής της πραγματικότητας η ανάπτυξη της έρευνας στη χώρα μας είτε από την ύπαρξη σταθερά εξελισσόμενης χρηματοδότησης μέσω ερευνητικών προγραμμάτων είτε μέσω της συνεργασίας με τις Φαρμακευτικές Επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που στοχεύουν να ασχοληθούν αποκλειστικά με την κάνναβη γιατί και αυτές συγκαταλέγονται στις Φαρμακευτικές Επιχειρήσεις) οφείλει όχι μόνο να ενισχύεται με μια κανονικότητα αλλά να ευρίσκεται πάντα υψηλά στους στόχους όλων μας.

Ειδικότερα, η Φαρμακευτική Βιομηχανία στην Ελλάδα αντιλαμβάνεται πια ότι η χώρα διαθέτει αξιόλογο επιστημονικό δυναμικό το οποίο μπορεί να υποστηρίξει τρέχουσες ερευνητικές ανάγκες σε βασικό, προκλινικό και κλινικό επίπεδο κι η συμμετοχή/συνδρομή της σε αυτές τις ερευνητικές και όχι μόνο τις εκπαιδευτικές/ενημερωτικές δραστηριότητες οφείλει να ενισχυθεί.

Διαβάστε επίσης: η Κατερίνα Αντωνίου απαντά μαζί με τον νυν Πρόεδρο του ΕΟΦ κ. Γιάννη Μαλέμη στο φλέγον για χιλιάδες πάσχοντες ερώτημα «γιατί κανένας ασθενής δεν έχει λάβει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα φάρμακα κάνναβης;»