Η κρίση του κορονοϊού έκανε αυτό που φαινόταν αδύνατο: επιβράδυνε την φρενήρη κούρσα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Ξαφνικά, ιδέες που φαίνονταν απίθανες για τους κρατούντες μέχρι πριν από λίγο, όπως η χαλάρωση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, η επανεκτίμηση της χρησιμότητας των μερισμάτων του κεφαλαίου, η υπεράσπιση του κράτους πρόνοιας και των δημοσίων υπαλλήλων και η ριζική μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, έγιναν θεμιτές.
[Toυ Νίκου Σμυρναίου*. Εικονογράφηση: Γιώργος Τσιούκης, από το τέταρτο τεύχος του free press περιoδικού You May Say…]
Δείτε εδώ που θα βρείτε την έντυπη έκδοση του You May Say… και εδώ πως θα γίνεται συνδρομητής του περιοδικού.
Ήδη ακούμε για τεράστια σχέδια οικονομικής τόνωσης για να κλείσει αυτή η παρένθεση το συντομότερο δυνατό και να ξαναρχίσει η πορεία της «οικονομικής ανάπτυξης». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δοθεί λύση σε δύο αλληλένδετα ζητήματα. Από τη μία, πρέπει να περιορίσουμε, με κάθε δυνατό τρόπο, τις επιπτώσεις της τεράστιας οικονομικής κρίσης που έρχεται για τον απλό, εργαζόμενο, κόσμο. Από την άλλη, πρέπει να ανακόψουμε την πορεία του συστήματος που μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε οικολογικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Με άλλα λόγια ήρθε η ώρα να αλλάξουμε πορεία.
Σίγουρα θα υπάρξει «πριν» και «μετά» τον κορονοϊό. Δεν θα ζήσουμε πλέον αύριο, ακριβώς όπως ζούσαμε χθες. Το σενάριο του «μετά» προετοιμάζεται αλλά δεν έχει ακόμη γραφτεί. Δεν πρέπει να αφήσουμε τους ισχυρούς να το γράψουν για μας, χωρίς εμάς. Πρέπει λοιπόν να είμαστε προετοιμασμένοι να αποτρέψουμε την επανάληψη της ίδιας τρομαχτικής πορείας, έτσι ώστε αυτή η κρίσιμη στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας να αποτελέσει πράγματι μια καμπή προς ένα επιθυμητό μέλλον.
Η οικονομική επιβράδυνση που επιβλήθηκε από την κρίση παρέχει την ευκαιρία, επιτέλους, να αντιμετωπίσουμε σοβαρά τα οικολογικά και κοινωνικά προβλήματα που πηγάζουν από τον τρόπο οργάνωσης του συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης. Μπορεί να μην έχουμε ποτέ ξανά την ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε, όλοι μαζί, αυτό που πραγματικά θέλουμε και πάνω απ’ όλα να αποφασίσουμε να αλλάξουμε την πορεία μας.
Μεταξύ των πολλών προτάσεων που προέκυψαν για να καταστεί αυτή η κρίση σημείο εκκίνησης για την επίτευξη πιο αρμονικών σχέσεων με το φυσικό μας περιβάλλον και πιο δίκαιης κατανομής των υλικών και συμβολικών αγαθών είναι κι αυτή του Γάλλου κοινωνιολόγου Μπρούνο Λατούρ. Προτείνει, προτού ξαναρχίσουμε τη ζωή μας όπως πριν, να κάνουμε μια απογραφή για το τι πραγματικά μας έλειψε κατά τη διάρκεια της καραντίνας και τι όχι. Με άλλα λόγια να σκεφτούμε πραγματικά τι εκτιμούμε και τι, αντίθετα, μπορούμε και θέλουμε να σταματήσουμε.
Να αναρωτηθούμε, για παράδειγμα, αν πρέπει να επανεκκινήσουμε, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, τους τομείς της αεροναυπηγικής, της αυτοκινητοβιομηχανίας, του διεθνούς τουρισμού, της εντατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, της πετρελαιοβιομηχανίας και, γενικότερα, το παραγωγικό σύστημα, το οποίο βασίζεται στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, την εκμετάλλευση των εργαζομένων και της φύσης και την απεριόριστη κατανάλωση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει πλέον να κατασκευάζουμε αεροπλάνα, πλοία, αυτοκίνητα ή ακόμη και να παράγουμε αθλητικά παπούτσια και έξυπνα τηλέφωνα. Αλλά πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε: τι είναι απαραίτητο και μας κάνει ευτυχισμένους; Και τι δεν είναι; Τι μας επιτρέπει να ζούμε χωρίς να διακυβεύουμε αυτήν τη δυνατότητα για τις μελλοντικές γενιές;
Ένας τέτοιος προβληματισμός θα μπορούσε να μας οδηγήσει στον περιορισμό της χρήσης του αυτοκινήτου προς όφελος ήπιων μορφών μετακίνησης και δημόσιων μαζικών μεταφορών, στη δραστική περικοπή της χρήσης αεροπλάνων…
Ένας τέτοιος προβληματισμός θα μπορούσε να μας οδηγήσει στον περιορισμό της χρήσης του αυτοκινήτου προς όφελος ήπιων μορφών μετακίνησης και δημόσιων μαζικών μεταφορών, στη δραστική περικοπή της χρήσης αεροπλάνων, στη στήριξη μιας γεωργίας φιλικής προς τα οικοσυστήματα, στο να μην ανεχόμαστε πλέον τα ρούχα, η τροφή μας και τα φάρμακά μας να κατασκευάζονται στην άλλη άκρη του πλανήτη. Μια τέτοια συζήτηση είναι απαραίτητη, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη τις επιπτώσεις αυτών των επιλογών για εμάς αλλά και για τους άλλους, ειδικά για εκείνους που εξαρτώνται από αυτό το παγκοσμιοποιημένο σύστημα παραγωγής για να επιβιώσουν.
Μια λύση που προτείνεται από μια πρωτοβουλία επιστημόνων είναι η δημιουργία ενός καθολικού εισοδήματος, το οποίο θα καθιστούσε δυνατή την άμεση ανακούφιση της οικονομικής δυσχέρειας που προκλήθηκε από αυτήν την κρίση αλλά και το μετασχηματισμό του παραγωγικού συστήματος προς την εξυπηρέτηση των πραγματικών αναγκών μας. Αυτό το εισόδημα, που θα καθοριστεί από κάθε χώρα, μπορεί να διανεμηθεί από τη στιγμή που συμφωνήσουμε να φορολογήσουμε τους πλουσιότερους.
Η πρόταση αυτή έχει ορίζοντα δέκα χρόνων. Δέκα χρόνια με καθολικό εισόδημα για να αποφευχθούν οι τραγωδίες απώλειας θέσεων εργασίας και να ενισχυθούν οι δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Δέκα χρόνια προκειμένου να ανοικοδομηθεί η κοινωνική ειρήνη και να ξανασχεδιαστεί η μισθολογική κλίμακα, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική κοινωνική χρησιμότητα κάθε εργασίας. Δέκα χρόνια χωρίς σαββατοκύριακα στη Ρώμη ή πολυτελείς κρουαζιέρες. Δέκα χρόνια για να μάθουμε να προτιμάμε μια ντομάτα από έναν κοντινό κήπο αντί για ένα κοτόπουλο εντατικής κτηνοτροφίας από την άλλη άκρη της Ευρώπης, μια επίσκεψη στον τοπικό τσαγκάρη και όχι τα νέα Nike Air που παράγονται στην Ασία από πάμπτωχους εργάτες και μας τα φέρνουν στο σπίτι επισφαλείς εργαζόμενοι της Amazon. Δέκα χρόνια για να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας μέσα από μια βιώσιμη οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων μας.
Έτσι, χωρίς καθυστέρηση, πολίτες, επαγγελματίες, επιστήμονες, ακτιβιστές, πολιτικοί φορείς, ας αποτιμήσουμε τι είναι απαραίτητο για εμάς, ας μοιραστούμε πρωτοβουλίες, ας οργανωθούμε σε όλα τα επίπεδα για να αποτρέψουμε την ανάκαμψη του παλιού. Ας μην επιτρέψουμε να ξαναρχίσει αυτή η τρελή πορεία προς την ανεπανόρθωτη καταστροφή. Ας επιβάλουμε μια θεσμική, οικολογική και κοινωνική ριζοσπαστική αλλαγή. Είναι στα χέρια μας να αλλάξουμε τελικά πορεία.
*Ο Νίκος Σμυρναίος διδάσκει πολιτική οικονομία, ιστορία και κοινωνιολογία των ΜΜΕ και του διαδικτύου στο πανεπιστήμιο της Τουλούζης Θα τον βρείτε στο ephemeron.eu/. Μια εκτενή συνέντευξή του μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Νίκος Σμυρναίος. Φωτό: Γωγώ Γαλανοπούλου / Όταν οι Γαλάτες πάρκαραν στου Γκύζη
