Συνέντευξη Γιώργος Παναγής, Πρόεδρος του τμήματος Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης

«Μπορεί να μην έχει επικίνδυνες πα­ρενέργειες, παρ’ όλα αυτά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι καμία ουσία δεν είναι τελείως ακίνδυνη… Όμως τι να λέμε, στην Κρήτη θρηνούμε παιδιά θύματα από το νό­μιμο αλκοόλ…».

Μας μιλά ο καθηγητής Βιοψυχολογίας και πρόεδρος του τμήματος Ψυχολογίας στο Πανε­πιστήμιο Κρήτης, Γιώργος Παναγής, που μελετά τις επιδράσεις των κανναβινοειδών στον άνθρωπο για περισσότερα από 15 χρόνια. Διετέλεσε επίσης μέλος της επιτροπής εμπειρογνωμόνων για την ιατρική χρή­ση της κάνναβης, που συνέστησε το υπουργείο Υγείας, στο πόρισμα της οποίας βασίστηκε η απόφαση για τη νόμιμη πρόσβαση των ασθενών σε φαρμακευτικά σκευάσματα κάνναβης.

[Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών που επιμελήθηκε η Ιωάννα Σωτήρχου και κυκλοφόρησε με αφορμή τη διεθνή έκθεση Balkannabis Expo που πραγματοποιήθηκε στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων το τριήμερο 1,2 και 3 Ιουνίου 2018]

– Ερευνητικά έχετε ασχοληθεί με τα κανναβινοειδή. Πώς προέκυψε αυτό το ενδιαφέρον;

Τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα κινούνται στον χώρο της ψυχοφαρμακολογίας. Για περισσότερα από 15 χρόνια έχουμε μελετήσει στο Εργαστήριο Νευροε­πιστημών της Συμπεριφοράς του Τμήματος Ψυχολογί­ας του Πανεπιστημίου Κρήτης τις επιδράσεις των καν­ναβινοειδών στον εγκέφαλο και στη συμπεριφορά, με έμφαση στις ενισχυτικές και ευφορικές δράσεις τους και τις επιδράσεις τους στο νευρωνικό σύστημα αντα­μοιβής. Οταν ξεκινήσαμε αυτές τις μελέτες, υπήρχαν ιδιαίτερα αντικρουόμενες απόψεις στην επιστημονική κοινότητα για τις ενισχυτικές δράσεις της A9-THC αλλά και των συνθετικών κανναβινοειδών που είχαν ανα­καλυφθεί εκείνη την περίοδο. Από την άλλη, υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για τις θεραπευτικές εφαρμογές των κανναβινοειδών, που πάντα προσέκρουαν στις ενδεχόμενες εθιστικές ιδιότητές τους και στον κίνδυνο ότι μέσω της εξάπλωσης της ιατρικής ή θεραπευτικής χρήσης της κάνναβης, θα απελευθερωθεί και η χρήση της για ψυχαγωγικούς σκοπούς. 

Πρέπει όμως να τονίσουμε εξ αρχής ότι αυτά είναι δύο διαφορετικά πράγματα και είναι λάθος να συγχέ- ονται. Πολύ δε περισσότερο να προσπαθούν κάποιοι να αναδείξουν ή να νομιμοποιήσουν τις ψυχαγωγικές χρήσεις της κάνναβης βασιζόμενοι στην ιατρική χρήση της. Από τις μελέτες μας σε επίμυες(σ.σ.αρουραίοι) προ­έκυψε ότι η A9-THC μπορεί να έχει τόσο ενισχυτικές όσο και ανηδονικές/δυσφορικές δράσεις, ανάλογα με τη δόση χορήγησης. Επομένως η A9-THC μπορεί υπό συγκεκριμένες συνθήκες να είναι εθιστική, γεγονός που συμφωνεί και με άλλες μελέτες. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν διαφορές σε σχέση με άλλες κλασικές εθιστι­κές ουσίες, όπως π.χ. η κοκαΐνη, η ηρωίνη, το αλκοόλ και η νικοτίνη, που φαίνεται να είναι ενισχυτικές σε μεγάλο εύρος δόσεων και ανεξαρτήτως συνθηκών.

Σε προκλινικό επίπεδο δεν διαπιστώσαμε ενισχυτικές/ ευφορικές δράσεις σε συνθετικές ουσίες που επηρεά­ζουν τα επίπεδα των ενδογενών κανναβινοειδών στον εγκέφαλο. Τέτοιες ουσίες ενδεχομένως να μπορούν να έχουν θεραπευτική εφαρμογή μελλοντικά, αν φυ­σικά υπάρξουν περαιτέρω υποστηρικτικά ευρήματα άλλων μελετών. Επιπλέον, όπως φάνηκε από δική μας μελέτη, η κανναβιδιόλη δεν έχει ενισχυτικές δράσεις και επομένως δεν μπορεί να προκαλέσει εθισμό. Δεί­ξαμε μάλιστα σε προκλινικό επίπεδο σε επίμυες ότι η κανναβιδιόλη μπορεί να αναστείλει τις ενισχυτικές/ευ- φορικές δράσεις οπιοειδών, κάτι που αν επιβεβαιωθεί, μπορεί να έχει ενδιαφέρουσες προεκτάσεις.

– Ποια είναι τα κύρια δραστικά συστατικά του φυ­τού της κάνναβης;

Η κάνναβη είναι ένα από τα παλαιότερα φυτά που έχει καλλιεργήσει ο άνθρωπος. Η ψυχαγωγική/ευφορι- κή της χρήση καταγράφεται ήδη κατά την αρχαιότητα (…). Τα άνθη και τα φύλλα του φυτού εκκρίνουν μία ρητίνη που περιέχει περισσότερες από 400 ουσίες, από τις οποίες ξεχωρίζει μια μεγάλη οικογένεια που περι­λαμβάνει πάνω από 100 ουσίες, που καλούνται καν- ναβινοειδή. Τα πιο γνωστά και καλύτερα μελετημένα από αυτά είναι η Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη (Δ9-ΤΗΡ, που είναι και το κύριο ψυχοδραστικό/ψυχομιμητικό συστατικό του φυτού της κάνναβης, το οποίο ευθύνε- ται για τις ευφορικές και εθιστικές δράσεις της, και η κανναβιδιόλη, που αν και δρα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, δεν διαθέτει ψυχομιμητικές/εθιστικές δρά­σεις και φαίνεται να έχει ενδιαφέρουσες θεραπευτικές εφαρμογές.

 

Ο κ. Γιώργος Παναγής είναι καθηγητής Βιοψυχολογίας και πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης

Ο κ. Γιώργος Παναγής είναι καθηγητής Βιοψυχολογίας και πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης

– Πώς δρουν τα κανναβινοειδή;

Η Δ9-ΤΚ που περιέχει το φυτό της κάνναβης μοιά­ζει με κανναβινοειδή που έχει ο οργανισμός μας, τα οποία καλούνται ενδογενή κανναβινοειδή ή ενδοκαν- ναβινοειδή. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα των τελευ­ταίων ετών έδειξε την ύπαρξη ενός νέου βιολογικού συστήματος στον οργανισμό, το οποίο ονομάστηκε ενδογενές σύστημα κανναβινοειδών. Το σύστημα αυτό αποτελείται από α) συγκεκριμένους υποδοχείς καν­ναβινοειδών στους οποίους εκτός από τα ενδογενή κανναβινοειδή συνδέεται και δρα η A9-THC και άλλα εξωγενή κανναβινοειδή, β) τις ενδογενείς ουσίες (τα ενδογενή κανναβινοειδή ή ενδοκανναβινοειδή) και γ) τα ένζυμα που είναι υπεύθυνα για τη βιοσύνθεση και την απενεργοποίησή τους.

Τα ενδογενή κανναβινοει­δή, όπως το ανανδαμίδιο και η 2-αραχιδονογλυκερόλη, δρουν στον εγκέφαλο ως νευροδιαβιβαστές μεταφέ- ροντας μηνύματα ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα. Το ενδογενές σύστημα κανναβινοειδών συμμετέχει σε σημαντικές ρυθμιστικές και ομοιοστατικές λειτουργίες και επηρεάζει την ενεργειακή ισορροπία, τον μεταβο­λισμό λιπιδίων και γλυκόζης, την αντίληψη του πόνου, τη διαδικασία της ανταμοιβής, τη ρύθμιση των συ­ναισθημάτων, τη ρύθμιση της κίνησης, τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και τις γνωστικές διεργασίες (μάθηση-μνήμη).

– Τελευταία γίνεται συζήτηση για τα λεγόμενα συνθετικά κανναβινοειδή. Τι είναι αυτά;

Σημαντική ώθηση στην έρευνα για το νευροβιο- λογικό υπόστρωμα της δράσης των κανναβινοειδών δόθηκε με τη σύνθεση εκλεκτικών αγωνιστών και ανταγωνιστών για τους υποδοχείς των κανναβινοει­δών, αλλά και ουσιών που αυξάνουν τα επίπεδα των ενδογενών κανναβινοειδών στον οργανισμό. Φάρμακα που δρουν στους υποδοχείς των κανναβινοειδών ή επηρεάζουν τις δράσεις των ενδογενών κανναβινοει­δών μπορεί να έχουν μεγαλύτερα θεραπευτικά οφέλη και από το φυτό της κάνναβης, χωρίς μάλιστα τις βλα­βερές συνέπειες που συνδέονται με το κάπνισμα μαρι­χουάνας.

Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται εντατικά τα τελευταία χρόνια η έρευνα. Δυστυχώς κάποια από τα συνθετικά κανναβινοειδή που έχουν προκόψει και συνήθως διαφημίζονται ως νόμιμα, ασφαλή και εναλ­λακτικές επιλογές του φυτού της κάνναβης, φαίνεται ότι έχουν πολύ ισχυρότερες ευφορικές-εθιστικές και ψυχοτοξικές δράσεις από τη μαριχουάνα, με απρό­βλεπτες και επικίνδυνες συνέπειες για τον οργανισμό.

– Ποιες είναι οι κύριες επιδράσεις της κάνναβης;

Ορισμένες από τις ιδιότητες της κάνναβης την έχουν καταστήσει, ως ευφραντική ουσία, ιδιαίτερα δημοφιλή παγκοσμίως. Οι επιδράσεις των κανναβινο­ειδών στον άνθρωπο ποικίλλουν ανάλογα με τη δόση, την οδό χορήγησης (π.χ. κάπνισμα, από το στόμα), το περιβάλλον, την προηγούμενη εμπειρία, τις προσδο­κίες του χρήστη, καθώς και τη διάθεσή του. Σε μικρές δόσεις η κάνναβη προκαλεί ήπια ευφορία, αίσθημα χαλάρωσης, μεταβολές στην αισθητηριακή αντίληψη, μειωμένη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, διατα­ραχές στη βραχυπρόθεσμη μνήμη και στην ψυχοκι­νητική δραστηριότητα, μειωμένη αίσθηση πόνου, λογόρροια, αύξηση της όρεξης και ταχυκαρδία. Σε με­γαλύτερες δόσεις μπορεί να παρουσιαστούν δυσφορία, άγχος, πανικός, παρανοϊκές ιδέες και ψευδαισθήσεις. Πολλές από τις δράσεις του φυτού της κάνναβης σχε­τίζονται με την περιεκτικότητά της σε Δ9ΤΚ και καν­ναβιδιόλη.

Η αναλογία κανναβιδιόλης προς Δ9-ΊΚ στο φυτό της κάνναβης καθορίζει απ’ ό,τι φαίνεται το επίπεδο του ευφορικού «φτιαξίματος» αλλά και πολλές από τις ανεπιθύμητες ενέργειες (π.χ. ψυχωσικό επεισό­διο). Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η κανναβιδιόλη αλληλεπιδρά με την ψυχοδραστική και εθιστική Δ9- THC και μπορεί να μειώσει ορισμένες από τις αρνη­τικές επιδράσεις της. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια καλλιεργούνται φυτά με υψηλή περιεκτικότητα σε Δ9- THC (10-20%) και ιδιαίτερα χαμηλή περιεκτικότητα σε κανναβιδιόλη, η ψυχαγωγική χρήση των οποίων συνδέεται με αυξημένες ανεπιθύμητες ενέργειες. Με το κάπνισμα μαριχουάνας οι χημικές ουσίες του φυτού εισέρχονται ταχύτατα στον εγκέφαλο και οι παραπάνω επιδράσεις της βιώνονται στον μέγιστο βαθμό. Αυτές οι επιδράσεις είναι μικρότερες και καθυστερούν όταν πρόκειται για ιατρική κάνναβη που χορηγείται από το στόμα. Παρ’ όλα αυτά, είναι βέβαιον ότι υπάρχουν ατομικές διαφορές και οι χρήστες κάνναβης μπορεί να έχουν διαφορετική ευαισθησία στις δράσεις της.

– Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για την ιατρική κάνναβη και ποια εί­ναι η κατάσταση σήμερα διεθνώς;

Το φυτό της κάνναβης έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια στην ιατρική πράξη από Ινδούς και Κινέζους για την αντιμετώπιση διαφόρων νόσων, όπως η ελονοσία, η επιληψία, η δυσκοιλιότητα και τα νοσή­ματα του συνδετικού ιστού. Επίσης είχε χρησιμοποι­ηθεί αναμεμειγμένη με οινόπνευμα ως αναλγητικό σε χειρουργικές επεμβάσεις. Παρ’ όλα αυτά, στον δυτικό πολιτισμό οι θεραπευτικές δράσεις της κάνναβης δεν έτυχαν ανάλογης προσοχής μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Εκείνη την περίοδο το ενδιαφέρον των ιατρών τραβούν οι αναλγητικές, αντιασθματικές, αντιεμετι- κές, μυοχαλαρωτικές και αντιεπιληπτικές δράσεις της. Δυστυχώς, στις αρχές του 1920 η κάνναβη θεωρήθη­κε επικίνδυνη ουσία. (…). Αυτό οδήγησε στην ψήφι­ση νόμων που καθιστούσαν τη χρήση της παράνομη. (…). Απόψεις που δημιούργησαν ένα στερεότυπο και λειτούργησαν ανασταλτικά τόσο στην ιατρική χρήση της κάνναβης όσο και στην πραγματοποίηση μελετών προς την κατεύθυνση αυτή.

Σήμερα η κατάσταση έχει αλλάξει σημαντικά. Από το 1996 σε διάφορες πολιτείες της Αμερικής έχει νο­μιμοποιηθεί η ιατρική χρήση της κάνναβης. Επίσης σε αρκετές χώρες της Ευρώπης έχει νομιμοποιηθεί η χρήση του ελαιώδους εκχυλίσματος για ιατρική χρή­ση, συμπεριλαμβανομένου και εκείνου που περιέχει κυρίως κανναβιδιόλη, το οποίο χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα διατροφής. Ενα ανάλογο της Δ9-ΙΉ^ η δροναμπιλόνη, κυκλοφορεί εδώ και πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες με κύριες ενδείξεις τη ναυτία και τους εμέτους που προκαλεί η χημειοθεραπεία σε ασθενείς με καρκίνο, καθώς και η καχεξία και ανορεξία του AIDS.

Η ναμπιλόνη, ένα συν­θετικό ανάλογο της Δ9-ΙΉζ χρησιμοποιείται επίσης σε διάφορες χώρες για την αντιμετώπιση του εμέτου σε καρκινοπαθείς που υποβάλλονται σε χημειοθερα­πεία με κυτταροτοξικά φάρμακα. Τέλος, σε 30 χώρες έχει εγκριθεί και κυκλοφορεί ακόμα ένα σκεύασμα σε μορφή ψεκασμών, το οποίο περιέχει Δ9-ΓΚ και το μη-ψυχομιμητικό/εθιστικό παράγωγο κανναβιδιόλη. Το σκεύασμα αυτό χρησιμοποιείται για την αντιμετώ­πιση του νευροπαθητικού πόνου και της σπαστικότητας στη σκλήρυνση κατά πλάκας και ως συμπληρωματική αναλγητική θεραπεία στον καρκινικό πόνο.

Σύμφωνα με τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες για την ιατρική κάνναβη, υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της καχεξίας και ανορεξίας σε ασθενείς με AIDS, ενώ καλά είναι τα αποτελέσματα και στην αντιμετώπιση της ναυτίας και του εμέτου από χημειοθεραπεία σε ασθενείς με καρκίνο. Η δροναμπινόλη και η ναμπιλόνη χρησιμοποιούνται ήδη αρκετά χρόνια σε Ευρώπη και Αμερική για τον σκοπό αυτό. Τουλάχιστον δύο τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες δείχνουν αποτελεσματικότητα στη σπαστικότητα που εμφανίζεται στη σκλήρυνση κατά πλάκας, ενώ υπάρχουν τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες που έχουν δείξει αποτελεσματικότητα της ιατρικής κάνναβης στον χρόνιο και νευροπαθητικό πόνο. Επιπλέον, σύμφωνα με κάποιες μελέτες, η κανναβιδιόλη μπορεί να είναι αποτελεσματική στη θεραπεία της επιληψίας, αλλά χρειάζονται περισσότερες μελέτες για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις τα κανναβινοειδή βοηθούν ώστε να έχουν οι ασθενείς καλύτερη ποιότητα ζωής. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν πρόκειται για φάρμακα που θεραπεύουν μόνιμα τις διαταραχές για τις οποίες χορηγούνται, π.χ. καρκίνο, σκλήρυνση κατά πλάκας ή νευροπαθητικό πόνο.

– Υπάρχουν παρενέργειες από την ιατρική κάνναβη;

Σύμφωνα με μελέτες, οι ανεπιθύμητες ενέργειες που εμφανίζονται στους ασθενείς που λαμβάνουν ιατρική κάνναβη για θεραπευτικούς σκοπούς δεν είναι
σοβαρές ή επικίνδυνες. Μολονότι η Δ9-ΓΚ φαίνεται ότι είναι ένα σχετικά ασφαλές φάρμακο, δεν ισχύει το 
ίδιο και για τον καπνό της κάνναβης, ο οποίος φαίνεται να έχει παρόμοια χημική σύσταση με τον καπνό των κοινών τσιγάρων και να περιλαμβάνει αρκετές τοξικές ουσίες.

Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα και με το έγκυρο ιατρικό περιοδικό Lancet, δεν έχουν υπάρξει καταγεγραμμένοι θάνατοι από δηλητηρίαση (υπερδοσολογία) από κάνναβη.

έχει υπολογιστεί ότι στον άνθρωπο η θανατηφόρα δόση κάνναβης είναι 5.000 φορές μεγαλύτερη από εκείνην που προκαλεί «ευφορικό φτιάξιμο»

Η εκτιμώμενη θανατηφόρος δόση είναι τεράστια σε σχέση με άλλες νόμιμες και παράνομες ουσίες, όπως το αλκοόλ και η ηρωίνη. Για την ακρίβεια έχει υπολογιστεί ότι στον άνθρωπο η θανατηφόρα δόση είναι 5.000 φορές μεγαλύτερη από αυτή που προκαλεί«ευφορικό φτιάξιμο». Παρ’  όλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι καμία ουσία δεν είναι τελείως ακίνδυνη και δεν υπάρχει φάρμακο που να μην έχει ανεπιθύμητες ενέργειες. Στις ανεπιθύμη-τες ενέργειες που έχει η χρήση κανναβινοειδών, περι-λαμβάνονται η καταστολή, η υπνηλία, η σύγχυση, η διαταραχή του κινητικού συντονισμού, η ενίσχυση της όρεξης, η εξασθένηση της βραχυπρόθεσμης μνήμης, η ξηροστομία και η υποθερμία. Σχετική αντένδειξη για τη χρήση κανναβινοειδών είναι οι διαταραχές του καρδιαγγειακού, ιδιαίτερα σε άτομα με ιστορικό αρρυθμίας. Η ένταση πολλών από τις παραπάνω ανεπιθύμητες ενέργειες -εάν φυσικά εμφανιστούν- εξαρτάται τόσο από τη δόση όσο και από την οδό χορήγησης.

Σε ορισμένες από αυτές τις ανεπιθύμητες ενέργειες εμφανίζεται αντοχή μετά από χρόνια χρήση. Ας σημειώσουμε ότι οι κατασταλτικές δράσεις της κάνναβης
μπορούν να αυξηθούν με την παράλληλη χρήση αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών (αγχολυτικών), με ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στην οδήγηση.

– Η κάνναβη συμπεριλαμβάνεται στις εθιστικές ουσίες. Πόσο εθιστική είναι;

Ένα από τα βασικά ερωτήματα που έχει απασχολήσει και συγχρόνως διχάσει την επιστημονική κοινότητα είναι το κατά πόσον η συχνή χρήση κάνναβης προκαλεί  εξάρτηση, όπως συμβαίνει με άλλες κλασικές εθιστικές ουσίες, π.χ. τη νικοτίνη, το αλκοόλ, την ηρωίνη, την κοκαΐνη. Η χρήση κάνναβης με το κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει εξάρτηση, αλλά υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για τον βαθμό και την ένταση της εξάρτησης και των συμπτωμάτων της. Στη βιβλιογραφία έχει αναφερθεί στερητικό σύνδρομο από μαριχουάνα στον άνθρωπο, στα συμπτώματα του οποίου περιλαμβάνονται ανησυχία, υερεθιστότητα, διέγερση, άγχος, θυμός, επιθετικότητα, κατάθλιψη, αϋπνία, ανορεξία, διαταραχές ύπνου και ναυτία. Τα συμπτώματα όμως αυτά χαρακτηρίζονται ήπια συγκριτικά με αυτά που προκαλούνται από άλλες ουσίες, (οπιοειδή, οινόπνευμα, βενζοδιαζεπίνες, νικοτίνη).

Παρ’όλα αυτά, η εξάρτηση μπορεί να είναι πιο σοβαρή σε δεινούς χρήστες κάνναβης. Είναι γνωστό ότι άτομα που κάνουν συστηματικά μεγάλη χρήση κάνναβης αναζητούν βοήθεια για να διακόψουν τη χρήση. Η χορήγηση ιατρικής κάνναβης από το στόμα δεν οδηγεί στο ίδιο επίπεδο «φτιαξίματος» όπως στην περίπτωση του καπνίσματος. Αυτό σχετίζεται με τη διαφορετική φαρμακοκινητική και απορρόφηση που έχει η Δ9-THC όταν λαμβάνεται ως φάρμακο από το στόμα.