Μέχρι τις 16 Μαρτίου 2021 παραμένει σε εξέλιξη η διαδικασία δημόσιας ηλεκτρονικής διαβούλευσης για το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων με τίτλο «Παραγωγή, εξαγωγή και διάθεση τελικών προϊόντων φαρμακευτικής κάνναβης του είδους Cannabis Sativa L περιεκτικότητας σε τετραϋδροκανναβινόλη (THC) άνω του 0,2%».

Η διαβούλευση που ξεκίνησε στις 2 Μαρτίου, δε δείχνει να συγκεντρώνει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των εμπλεκόμενων με το θέμα καθώς μέχρι το μεσημέρι της Παρασκευής 12 Μαρτίου δεν είχαν κατατεθεί σε αυτήν περισσότερες από οκτώ συνολικά παρατηρήσεις και σχόλια.

Καθώς όμως τα τρία από αυτά τα σχόλια-προτάσεις προέρχονται από ιατρούς ασχολούμενους με το θέμα της συνταγογράφησης της κάνναβης στους Έλληνες ασθενείς, αξίζει η αναπαραγωγή τους ώστε να γίνουν ευρέως γνωστά στους ενδιαφερόμενους για τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις, ασθενείς και μη.

Οπότε και σας τα μεταφέρουμε παρακάτω από τη σχετικη δημοσίευση του You May Say…:

Α. Χρυσούλα Καραναστάση: Απόλυτη ανάγκη διάθεσης κανναβινοειδών φαρμάκων, καθώς και ξηρού ανθού στην ελληνική αγορά για ιατρική χρήση

Η κ. Καραναστάση, είναι αναισθησιολόγος, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας (ΠΑΡΗΣΥΑ) και εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα, μία από τους ελάχιστους για την ώρα Έλληνες γιατρούς που έχουν κλινική εμπειρία στη χρήση της κανναβιδιόλης – CBD, επιστημονική συνεργάτης εκτός των άλλων της τρίτης έκδοσης του βιβλίου «Φαρμακευτική Κάνναβη – Οδηγός Χρήσης». 

Ως αναισθησιολόγος, έχω λάβει ειδική εκπαίδευση – και διατηρώ ενεργό ενασχόληση – με τη διαχείριση του χρόνιου πόνου. Ειδικότερα, στην εξειδίκευσή μου περιλαμβάνεται η φροντίδα ασθενών με νοσήματα που περιορίζουν τη ζωή, στα πλαίσια της Παρηγορικής Φροντίδας (ν. 3418/2005, άρθρο 29). Σύμφωνα με το άρθρο 6 του Συντάγματος της Ελλάδας, ο ιατρός έχει υποχρέωση να διαφυλάττει τη ζωή και την υγεία κάθε ασθενούς, με κάθε δυνατό τρόπο. Η ανακούφιση από τον πόνο, αλλά και από κάθε σύμπτωμα που επηρρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής, είναι ανθρώπινο δικαίωμα (https://www.iasp-pain.org/PublicationsNews/NewsletterIssue.aspx?ItemNumber=2128). Τα τελευταία χρόνια, διεθνώς η επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει τη θέση των κανναβινοειδών φαρμάκων στα πλαίσια της αντιμετώπισης τόσο του ανθεκτικού πόνου, όσο και σε μία πλειάδα άλλων συμπτωμάτων, όπως η ναυτία, η ανορεξία, η καταβολή και οι διαταραχές της διάθεσης (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ejp.1297).

Ως κλινικός γιατρός, ξεκίνησα την μελέτη της δράσης των κανανβινοειδών, ορμόμενη από τους ασθενείς μου που ανέφεραν την (παράνομη) χρήση διαφόρων σκευασμάτων, καθώς και τα θεαματικά ευεργετικά αποτελέσματα που αυτή είχε είτε στη νόσο, είτε στα συμπτώματά της, είτε τέλος στις παρενέργειες των θεραπειών που ελάμβαναν σχετικά. Σήμερα, παρά τις προόδους που έχουν γίνει αναφορικά με τη νομοθετική ρύθμιση πολλών θεμάτων που αφορούν τη διάθεση της «φαρμακευτικής κάνναβης» στους Έλληνες ασθενείς, η πραγματικότητα παραμένει δυστυχώς μακριά από το ιδεατό.

Είναι κατανοητό από όλους τους εμπλεκόμενους ότι η οριστική λύση του προβλήματος τόσο των ιατρών όσο και των ασθενών, απαιτεί σχεδιασμό και συντονισμό πολλών θεσμικών δομών, γεγονός που αποδεδειγμένα προκαλεί δυσκολίες, καθυστερήσεις και συγκρούσεις. Τα κωλύματα αυτά διαιωνίζουν το καθεστώς του παράνομου εμπορίου, αλλά δημιουργούν επιπλέον προβλήματα στους ασθενείς και τους θεράποντές τους, καθότι τα «σκευάσματα» αυτά δεν ελέγχονται ούτε ως προς την ακριβή σύσταση ούτε ως προς την ποιότητα και τις προσμίξεις τους.

Στις χώρες που τα κανναβινοειδή φάρμακα βρίσκονται προς διάθεση για τις ενδεδειγμένες παθήσεις, υπάρχει δυνατότητα προμήθειας τόσο ξηρού ανθού, όσο και μιγμάτων διαφόρων αναλογιών κανναβινοειδών. Τούτο είναι σημαντικό, διότι αφενός κάθε ασθενής ανταποκρίνεται σε διαφορετικούς συνδυασμούς λόγω του φαινόμενου entourage (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3165946/), αφετέρου ο ανθός προσφέρεται για χρήση δια εισπνοής (με άτμισμα ή καύση, όχι κάπνισμα). Η χορήγηση φαρμάκων δια της αναπνευστικής οδού, αποτελεί μέθοδο που επιτρέπει την ταχύτατη απορρόφηση των δραστικών ουσιών (όπως η ενδοφλέβια χορήγηση, αλλά χωρίς την ανάγκη φλεβικής προσπέλασης), είναι εφικτή ακόμα και σε ασθενείς τελικού σταδίου ή με απόφραξη του πεπτικού που δεν μπορούν να λάβουν φάρμακα από το στόμα και έχει ειδική ένδειξη στην ανακούφιση της δύσπνοιας (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2689518/).

Τα ανωτέρω, αποτελούν σύντομη αιτιολόγηση της απόλυτης ανάγκης διάθεσης κανναβινοειδών φαρμάκων, καθώς και ξηρού ανθού στην ελληνική αγορά για ιατρική χρήση. Οι ασθενείς, εκτός από το δικαίωμα στη θεραπεία, έχουν το δικαίωμα να την απολαμβάνουν και σε προσιτό κόστος (το παράδειγμα με τη διάθεση του περίφημου Sativex που έμεινε στις αποθήκες και έληξε γιατί κανείς δεν είχε τη δυνατότητα να πληρώσει 580 ευρώ για θεραπεία λίγων ημερών έως εβδομάδων είναι τραγικά πρόσφατο). Επομένως, είναι σημαντικό στα πλαίσια ενός σχεδίου προώθησης της καλλιέργειας της φαρμακευτικής κάνναβης στη χώρα μας να υπάρχει πρόβλεψη και για διάθεση των προϊόντων της άμεσα στον Έλληνα ασθενή, μέσω υποστήριξης της εγχώριας παρασκευής και κυκλοφορίας. Αυτό είναι σύμφωνο και με τις Αρχές της Ισότητας για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά την οποία όλοι οι ασθενείς έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε όλες τις θεραπείες.

Ευελπιστώ ότι η σχετική νομοθεσία θα βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή, και δηλώνω την προσωπική μου διαθεσιμότητα σε οποιονδήποτε φορέα ή οργανισμό ή επιτροπή ή άλλο συσταθεί σχετικά, ώστε σύντομα κάθε Έλληνας ασθενής να έχει ίδια δυνατότητα πρόσβασης στη «φαρμακευτική κάνναβη», όπως ο Γερμανός και ο Τσέχος και κάθε άλλος κάτοικος της Ευρώπης αυτή τη στιγμή.

Το σχόλιο στη σελίδα της διαβούλευσης.

Β. Αίας Θεόδωρος Παπασταύρου: Η μέχρι τώρα αποτυχία στην εφαρμογή του νόμου οφείλεται στη φυσιολογική αδράνεια που παρουσιάζεται στη διοίκηση

*Ο κ. Παπασταύρου είναι ιατρικός διευθυντής της Biomed Aid, με έδρα τα Σκόπια της ΠΓΔΜ, και έχει την ευθύνη του συντονισμού διαγνω­στι­κών και θεραπευτικών ενεργειών για καρκινοπαθείς και πάσχοντες από σοβαρά χρόνια νοσήματα, με εξατομικευμένη και ολοκληρωμένη προσέγγιση. Στο πλαί­σιο αυτών των αρμοδιοτήτων εντάσσει και τη θεραπεία με κάνναβη, όπου και όπως αυτή ενδείκνυται. Άρθρα του σχετικά με τη θεραπευτική αξιοποίηση της κάνναβης θα βρείτε εδώ.

Το παρακάτω σχόλιο γράφω με την ιδιότητα του ιατρού, εξειδικευμένου στη θεραπευτική χρησιμοποίηση της κάνναβης.
Επαγγελματικά δραστηριοποιούμαι στη Β. Μακεδονία, μια μικρή και φτωχή χώρα, που κατάφερε να δει το ζήτημα της φαρμακευτικής χρήσης της κάνναβης πολύ έξυπνα, πολύ εποικοδομητικά και πολύ πρακτικά και ευέλικτα, χωρίς κανένα σκόντο ως προς την προστασία των πολιτών από την κακή χρήση και κατάχρηση.

Επί πλέον έχω και τις εξής ιδιότητες:
Integrative medicine consultant (είναι ο διευθυντικός βαθμός) στην εταιρία Biomed Aid των Σκοπίων, που δραστηριοποιείται κυρίως στο management καρκινοπαθών.
τ. πρόεδρος της ICHS (International Clinical Hyperthermia Society)
Αντιπρόεδρος της HellSIO (Hellenic Soc. of Integrative Oncology)
Μέλος της επιστημονικής επιτροπής του MCE (Medicinal Cannabis Europe)
Μέλος της διεθνούς επιτροπήςτης SCC (Soc. of Cannabis Clinicians-USA)
Μέλος της IACM (International Association for Cannabinoid Medicines)

Από την επενδυτική σκοπιά, θεωρώ το νομοσχέδιο πολύ επιτυχές. Aν θα μπορούσατε να εξασφαλίσετε ότι οι δημόσιοι λειτουργοί δεν θα το σαμποτάρουν και αυτό στην πράξη, είμαι απόλυτα βέβαιος ότι θα φέρει επενδύσεις στην Ελλάδα, ώστε να αξιοποιηθεί επί τέλους ένα από τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.

Το πρόβλημα του νομοσχεδίου είναι ότι το ενδιαφέρον για τον Έλληνα ασθενή εμφανίζεται εντελώς περιθωριακά. Σύμφωνα με τον ν. 4523/2018 εισήχθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα η δυνατότητα θεραπευτικών χειρισμών με χρήση προϊόντων από το φυτό cannabis sativa L. Παρ΄ ότι ο νόμος ισχύει από το 2018, η εφαρμογή του νόμου είναι απογοητευτική. Πχ δεν έχει ακόμη εγκριθεί καμμία νομίμως αιτιολογημένη αίτηση ασθενούς για χορήγηση κάποιου σκευάσματος. Προφανώς αυτό υπερβαίνει το περιθώριο της στατιστικά δικαιολογημένης αστοχίας των υπηρεσιών. Βέβαια, το υπουργείο σας δεν είναι της Υγιείας, όμως οι όποιες ρυθμίσεις προβλέπονται εδώ θα δεσμεύουν τελικά όλους, όχι μόνο τους επενδυτές. Πότε θα τελειώσει το καθεστώς των συναρμοδιοτήτων; Δεν βλέπετε ότι ο μόνος που κερδίζει είναι ο γραφειοκράτης, αφού ποτέ δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί η προσωπική του ευθύνη για καμμία παράλειψη ή αβελτηρία;

Κατά την άποψή μου η μέχρι τώρα αποτυχία στην εφαρμογή του νόμου οφείλεται στη φυσιολογική αδράνεια που παρουσιάζεται στη διοίκηση, όταν εμφανίζεται κάτι καινούργιο, και, κατά μείζονα λόγο, αν αυτό το καινούργιο είναι κοινωνικά αμφιλεγόμενο, έως και κακόφημο, παρ΄ ότι είναι νόμιμο. Βεβαίως η δρόγη κάνναβις δεν ευθύνεται γι΄ αυτό. Ευθύνεται η εσφαλμένη κατηγοριοποίησή της από εμάς ως ναρκωτικού, εθιστικού κλπ επίθετα, φυτού.

Τώρα που ο νόμος αναγνωρίζει αυτό που η επιστημονική κοινότητα δέχεται από ετών, προτείνω τη δημιουργία μιας αυτόνομης διοικητικής δομής (πχ Εθνικός Οργανισμός Κάνναβης;) με αποκλειστική αρμοδιότητα την εφαρμογή του ν. 4523/2018. Η αρμοδιότητα πρέπει να είναι αποκλειστική, διότι πχ τώρα, που αρμόδιος είναι ο ΕΟΦ, η εφαρμογή προσκρούει στην αδυναμία του ΕΟΦ να ανταποκριθεί στα πολλαπλά και ποικίλα αντικείμενα με τα οποία είναι επιφορτισμένος. Επίσης, ο ΕΟΦ λειτουργεί με βάση το concept του κλασσικού φαρμάκου, που έχει μία ουσία και έχει άδεια για μερικές παθήσεις. Η κάνναβη δεν «χωράει» σ΄ αυτό το μοντέλο. Επίσης, λείπουν μονίμως οι ανθρώπινοι πόροι. Οι πόροι κατανέμονται κατά την κρίση της διοικήσεως σε προφανώς σοβαρότερα θέματα, και ουδείς προτίθεται να αμφισβητήσει την ορθότητα της κατανομής. Όμως παραμένει η αδυναμία να ικανοποιηθούν οι πιεστικές ανάγκες των ασθενών, πολλοί από τους οποίους είναι τερματικοί καρκινοπαθείς και αναμένουν αγωνιωδώς ανακούφιση, άλλοι είναι καθηλωμένοι από τον πόνο και τη φαρμακοανθεκτική μυϊκή σπαστικότητα, ενώ άλλοι, κυρίως παιδιά, αφήνονται να «καίγονται» από τις φαρμακοανθεκτικές επιληπτικές κρίσεις. Οι ασθενείς αυτοί, με τις κάπως ιδιόρρυθμες θεραπευτικές ανάγκες, χρειάζονται τη δική τους υπηρεσία.

Η αδυναμία εφαρμογής του νόμου εκ μέρους των μέχρι τούδε αρμοδίων ανευθυνοϋπευθύνων υπηρεσιών καταλήγει στο γνωστό εν Ελλάδι φαινόμενο, να έχει εισαχθεί κατά πληροφορίας μου ποσότης από το κανναβινοειδές φάρμακο SATIVEX, αξίας EUR 75000.-, και αυτό να μη διατίθεται στους έχοντες ανάγκη. Και τα χρήματα ξοδεύτηκαν, και κανένας δεν τα αξιοποίησε. Θα ήταν το ίδιο αν υπήρχε μία και μόνη αποκλειστικά υπεύθυνη και εξειδικευμένη υπηρεσία; Πληροφορούμαι ότι το φάρμακο είναι από τον Δεκέμβριο 2020 «ληγμένο».

Ένα άλλο σημείο που είναι άξιο προσοχής (εμβάλλει μάλιστα και σε σκέψεις), είναι το γιατί να έχει εισαχθεί μόνο το SATIVEX, και όχι και άλλα χρήσιμα σκευάσματα που έχουν ως βάση την κάνναβη, που θα εκάλυπταν διαφορετικές από το SATIVEX ιατρικές ενδείξεις, πχ το σκεύασμα EPIDIOLEX, εγκεκριμένο σε άλλες χώρες για τις συνδρομικές φαρμακοανθεκτικές επιληψίες.

Μια αυτόνομη, ανεξάρτητη και εξειδικευμένη υπηρεσία για την φαρμακευτική κάνναβη θα ήταν επίσης σε πολύ καλλίτερη θέση για να εισαγάγει κάποιου βαθμού ευελιξία στις θεραπευτικές εφαρμογές. Είναι γνωστό από τη βιβλιογραφία ότι διάφορα νοσήματα τείνουν να απαντούν καλλίτερα σε κάποια ειδικότερα μείγματα κανναβινοειδών. Πχ τα αυτιστικά σύνδρομα φαίνεται να χρειάζονται μείξεις THC:CBD στην περιοχή 1:20. Το EPIDIOLEX είναι αμειγώς CBD, το SATIVEX είναι 1:1 THC:CBD. Αν δεν εισαχθούν και άλλα σκευάσματα, πώς είναι δυνατόν να ανακουφισθούν αυτές οι κατηγορίες ασθενών; Για παράδειγμα, η εταιρία REPLEK των Σκοπίων παράγει μια αξιολογότατη ποιοτικά και λίαν εκτεταμένη γκάμα προίόντων, που καλύπτουν κάθε ανάγκη των ασθενών, όπως αυτές που ανέφερα. Μόνο μια εξειδικευμένη υπηρεσία θα ήταν σε θέση να εγκρίνει πχ γαληνικά σκευάσματα κάνναβης, κατάλληλα για κάθε περίπτωση. Στην περίπτωση της κάνναβης αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού είναι βιβλιογραφικά σαφές ότι οι δόσεις και το φαρμακευτικό προφίλ είναι ισχυρότατα εξατομικευόμενες παράμετροι στην κανναβοθεραπεία.

Επιστρέφω στα επενδυτικά: Στο νομοσχέδιο όλα φαίνονται σχεδιασμένα γύρω από τις εξαγωγές. Οι εξαγωγές έχουν πάντα μια παγίδα: Αν εστιάζουμε στην εξαγωγή πρώτης ύλης (δηλαδή ανθού), τότε μιλάμε για νεο-αποικιοκρατικό νομοσχέδιο. Θα καταλήξει να εξάγουμε τον ΑΑΑ ποιότητος ανθό μας φτηνά, και να εισάγουμε το μεταποιημένο προϊόν με την προστιθέμενη αξία, ακριβά. Αν πράγματι αυτό θέλετε, λυπάμαι, αλλά θα επιδεινώσετε κι άλλο το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Η έμφαση πρέπει να δοθεί στη μεταποίηση και εξαγωγή προϊόντος με προστιθέμενη αξία.

Κάποιος επίσης πρέπει να νοιαστεί για τους μικρούς παραγωγούς. Υπάρχουν άνθρωποι με εκπληκτικό know how στην κάνναβη, αλλά χωρίς κεφάλαιο. Δεν θα ήταν ωραίο να σκεφθείτε κάποια λιγότερα barriers of entry (δεν θα προτείνω πώς θα το κάνετε, γιατί δεν είμαι ειδικός, όμως η ανάγκη είναι οφθαλμοφανής), ώστε να τονωθεί η ραχοκοκκαλιά της Ελλάδος, ο μικρός και μεσαίος αγρότης; Η TIKUN OLAN είναι εξαιρετική και πρωτοποριακή εταιρία και πρώτης τάξεως κύριοι, αλλά μόνο γι΄ αυτήν έχει χώρο κάτω από τον ήλιο μας; Ομάδες παραγωγών που θα λειτουργήσουν με συγκεκριμένες πειθαρχίες καλλιέργειας, ασφάλειας κλπ είναι η απάντηση στο πρόβλημα της υπανάπτυξης, όχι μόνο οι μεγάλες επενδύσεις, που τα μαζεύουν μετά και φεύγουν. Ισορροπία χρειάζεται για να μη προλεταριοποιηθούν όσοι απέμειναν όρθιοι.

Ανθός 1:
Ο ανθός της κάνναβης είναι πρωτίστως πρώτη ύλη για διάφορα προϊόντα, ταυτόχρονα είναι όμως και τελικό προϊόν για κάποιες χρήσεις. Για παράδειγμα, το άτμισμα ανθού είναι ο ιατρικά πλέον ενδεδειγμένος τρόπος λήψης κάνναβης στις περιπτώσεις καρκινικού πόνου με παροξυσμικά χαρακτηριστικά (break through pain). Πιο συγκεκριμένα, ο ανθός είναι εδώ αναντικατάστατος. Πώς θα βρούν λοιπόν ανθό οι ασθενείς μας; Απάντηση: Αποκλειστικά στο «βρώμικο» που τους προμηθεύει η Αλβανική κυρίως μαφία, στην οποία τους σπρώχνουμε εμείς από υπερσυντηρητισμό και ίσως νεο-αποικιοκρατισμό (τολμούν να λένε κάποιοι κακοήθεις εχθροί της κυβερνήσεως).

Ανθός 2:
Τί θα κάνετε μόλις εμφανισθεί ο τουρίστας ασθενής με τον ανθό του από τη χώρα του (πχ Γαλλία, Γερμανία), εφοδιασμένος και με την ιατρική του συνταγή; Θα τον συλλάβετε ή θα αναγκασθείτε να τροποποιήσετε το νόμο;
Αν τον τροποποιήσετε (το πιθανότερο), πάλι θα εξαιρέσετε τους Έλληνες ασθενείς από τη χρήση ανθού, και θα την επιτρέπετε μόνο στους ξένους υπηκόους;
Πού είναι η ισονομία των πολιτών της ΕΕ;
Το ίδιο ερώτημα ισχύει και για τώρα, απλά δεν είναι λίγο πιο καμουφλαρισμένη η ανισότητα.

Ανθός 3:
Στο τέλος τέλος της γραφής, δεν σας φαίνεται στρεβλή όλη αυτή η εξαίρεση του Έλληνα; Τι εξυπηρετεί άραγε;

Το σχόλιο στη σελίδα της διαβούλευσης

Εάν εγκριθεί το άρθρο 5 ως έχει,τότε, αυτό που θα συμβεί (με βάση την εμπειρία μου ως κλινικού ψυχιάτρου-ψυχαναλυτού),θα είναι :α) είτε η αναζήτηση εκ μέρους των ασθενών των απαραίτητων σκευασμάτων από έτερες χώρες ,κυρίως της Ε.Ε. όπου θα υλοποιείται η τελική μεταποίηση π.χ.του ξηρού ανθού ελληνικής προέλευσης β) η αναγκαστική επανεισαγωγή του τελικού σκευάσματος (πχ.έλαιο) και η διάθεσή του υπό τον έλεγχο του ΕΟΦ,ΑΛΛΑ με υπέρογκη οικονομική επιβαρυνση για τον ασθενή(και συνεπακόλουθα για το ασφαλιστικό σύστημα)λόγω της διαδρομής του φαρμάκου από το εξωτερικό μέχρι πίσω στην ελληνική επικράτεια.
Χαρατηριστικό παράδειγμα,η πρόσφατη συνταγογράφηση του (Αγγλικής προέλευσης) Sativex ,με τιμή λιανικής 532 ευρώ ΚΑΙ δυνατότητα συμμετοχής (συνταγογραφούμενο) 25%.
Θα πρότεινα επίσης την συνολική διαχείριση των τελικών σκευασμάτων από ένα ξεχωριστό φορέα διαχείρισης του αρμόδιου Υπουργείου ( Υγείας), σε συνεργασία με τον ΕΟΦ.

Το σχόλιο στη σελίδα της διαβούλευσης