Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικοεξάρτησης (EMCDDA) που αφορά στην κάνναβη, αν και διακατέχεται από την κουλτούρα της απαγόρευσης, μας βοηθάει να ξεκαθαρίσουμε κάπως τι πραγματικά συμβαίνει στην Ευρώπη επί των ημερών μας σε σχέση με το φυτό. 

[Ανάλυση από το περιοδικό Τεκές]

Σύμφωνα λοιπόν με την έκθεση του 2023:

Η κάνναβη είναι η πιο κοινή απαγορευμένη ουσία, «το πιο διάσημο παράνομο ναρκωτικό στην Ευρώπη» και επίσης η ουσία που συνδέεται με τις περισσότερες παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών στην περιοχή μας. Εκτιμάται ότι πάνω από το 27 % του συνόλου των ενηλίκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ηλικίας 15-64 ετών έχουν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ σχεδόν το 20 % των ατόμων της ηλικιακής ομάδας 15-24 εκτιμάται ότι την έχουν χρησιμοποιήσει τον τελευταίο χρόνο.

Υπήρξαν 1,5 εκατομμύριο παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2020. Από αυτές, περίπου 642.000 αφορούσαν αδικήματα σχετιζόμενα με την κατοχή και χρήση κάνναβης, ενώ περίπου 93.000 υποθέσεις αφορούσαν την εμπορία της.

Ενώ τα στοιχεία αυτά μας δίνουν μια ένδειξη της κατάστασης, το μέγεθος της παράνομης αγοράς και η φύση των πολιτικών αντιδράσεων και θέσεων έναντι της κάνναβης διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Από το 2014, η προμήθεια και η χρήση της κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς έχει νομιμοποιηθεί σε πολλές αμερικανικές πολιτείες, καθώς και στην Ουρουγουάη από το 2012 και τον Καναδά από το 2018. Αυτό έχει οδηγήσει σε αύξηση των συζητήσεων σχετικά με τους νόμους και τα ρυθμιστικά πλαίσια που απαγορεύουν ή, σύμφωνα με ορισμένες συνθήκες, μπορεί και να επιτρέπουν τη χρήση και την κατοχή κάνναβης στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με την έκθεση του EMCDDA, «ο αντίκτυπος αυτών των νέων ρυθμιστικών μοντέλων παρακολουθείται στενά, με την ανησυχία ότι μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της χρήσης κάνναβης και των σχετικών βλαβών. Ενώ εν τω μεταξύ, πολλοί υπέρμαχοι της νομιμοποίησης έχουν υποστηρίξει ότι η ρυθμιζόμενη προσφορά του ναρκωτικού μπορεί στην πραγματικότητα να μετριάσει ορισμένες από τις κοινωνικές και υγειονομικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τη χρήση κάνναβης και τις παράνομες αγορές κάνναβης».

Τα μεγέθη της χρήσης κάνναβης στην Ευρώπη. Και το μέγεθος των συλλήψεων ανά την Ευρώπη για απλή κατοχή και χρήση κάνναβης:

• Περισσότερα από τα δύο τρίτα των συλλήψεων αφορούν σε απλή κατοχή και χρήση του φυτού.
• Μεταξύ των συλλήψεων για εμπορία ναρκωτικών ουσιών εν γένει, και πάλι η κάνναβη καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα.

Περιγράφοντας ακόμη πιο γλαφυρά την κατάσταση, ο EMCDDA συμπληρώνει ότι «όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που η επιστημονική κατανόηση σχετικά με τις επιπτώσεις της δραστικότητας της κάνναβης στην ψυχική υγεία (π.χ. ψύχωση, άγχος και διαταραχές χρήσης κάνναβης) εξακολουθεί να εξελίσσεται. Και ενώ η χρήση κάνναβης υψηλότερης δραστικότητας έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας. Ταυτόχρονα, συνεχίζουν να εμφανίζονται αναφορές σχετικά με τα φυσικά προϊόντα κάνναβης που αγοράζονται ως παράνομη κάνναβη και είναι νοθευμένα με συνθετικά κανναβινοειδή, ορισμένα από τα οποία είναι ιδιαίτερα ισχυρά και έχουν συνδεθεί με δηλητηριάσεις και θανάτους».

Οι αλλαγές σε Μάλτα, Ολλανδία, Γερμανία, Τσεχία, Ελβετία και Λουξεμβούργο -όπως καταγράφονται στην έκθεση του EMCDDA

Δεκέμβριο του 2021, η Μάλτα ψήφισε νόμο που επέτρεπε την περιορισμένη καλλιέργεια κάνναβης στο σπίτι και σε μη κερδοσκοπικές λέσχες καλλιέργειας, καθώς και τη χρήση της σε ιδιωτικές κατοικίες.

Ταυτόχρονα, το σύστημα περιορισμένης διανομής κάνναβης που υπήρχε στην Ολλανδία από τη δεκαετία του 1970 εξελίσσεται, με την πρόσφατη δημιουργία ενός «κλειστού κυκλώματος προμήθειας των coffee shop». Επί του παρόντος, ενώ οι πωλήσεις κάνναβης από τα coffee shop είναι ανεκτές, τα καταστήματα αυτά πρέπει να κάνουν τις προμήθειές τους από την παράνομη αγορά.

Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις της Τσεχίας, της Γερμανίας, του Λουξεμβούργου και της Ελβετίας, έχουν ανακοινώσει σχέδια που αφορούν στη «ρυθμιζόμενη προμήθεια κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς». Η Ελβετία ξεκίνησε πιλοτικές δοκιμές νόμιμης πώλησης κάνναβης στις αρχές του 2023. Η Γερμανία σχεδιάζει να επιτρέψει την κατ’ οίκον καλλιέργεια και τις μη κερδοσκοπικές λέσχες καλλιέργειας του φυτού. Και το Λουξεμβούργο, επίσης σχεδιάζει να επιτρέψει την κατ’ οίκον καλλιέργεια. Τέλος, η Τσεχία έχει δηλώσει την πρόθεση να δημιουργήσει ένα ρυθμιζόμενο και φορολογούμενο σύστημα πώλησης της κάνναβης που προορίζεται για  ψυχαγωγική χρήση.

Η διάκριση των ποινών ανάλογα με το αδίκημα:

• Η Ελλάδα βρίσκεται στην κατηγορία «η ποινή δε διαφέρει ανά ναρκωτική ουσία».
• Με αποχρώσεις του μπλε οι χώρες των οποίων οι ποινές διαφέρουν ανά ουσία και ταυτόχρονα οι νόμοι διαχωρίζουν την κατοχή για προσωπική χρήση, από την εμπορία. 

Οι ποινές ανά την Ευρώπη για απλή χρήση κάνναβης:

• Με κίτρινο χρώμα: δεν υπάρχει ποινή.
• Με γαλάζιο χρώμα: η ποινή δεν προβλέπει φυλάκιση.
• Με μπλε χρώμα: η ποινή προβλέπει φυλάκιση.

H πιθανότητα να φυλακιστείς αν συλληφθείς με μικροποσότητα κάνναβης στην Ευρώπη:

• Καμία πιθανότητα στη Μάλτα.
• Χωρίς ιδιαίτερα μεγάλη πιθανότητα στις χώρες με ανοιχτό γαλάζιο χρώμα, και
• Σοβαρή πιθανότητα στις χώρες με σκούρο μπλε χρώμα.

Η φαρμακευτική κάνναβη και η «μετακίνηση» του ΟΗΕ

Η έκθεση, επισημάνει επίσης τη διάσταση της φαρμακευτικής κάνναβης. Σύμφωνα με αυτήν «την τελευταία δεκαετία έχει διεξαχθεί σημαντική έρευνα για τις πιθανές φαρμακευτικές χρήσεις της κάνναβης. Ορισμένα φαρμακευτικά προϊόντα προερχόμενα από κάνναβη έχουν πλέον εγκριθεί για συγκεκριμένες θεραπευτικές ενδείξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προγράμματα για την έγκριση σκευασμάτων «ιατρικής κάνναβης» έχουν επίσης εφαρμοστεί για ορισμένες ιατρικές παθήσεις σε ορισμένες χώρες της ΕΕ. Τα προγράμματα αυτά είναι συνήθως αυστηρά ελεγχόμενα ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος εκτροπής της κάνναβης στην παράνομη αγορά».

Το 2018 η παρέμβαση της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την εξάρτηση από τα ναρκωτικά, οδήγησε σε ψηφοφορία τον Δεκέμβριο του 2020 στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τα ναρκωτικά σχετικά με την επανα-ταξινόμηση της κάνναβης και των παραγόμενων από αυτήν προϊόντων στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Και ενώ η κάνναβη και η συναφείς ουσίες εξακολουθούν να ελέγχονται στο πλαίσιο του καταλόγου Ι της σύμβασης του 1961, μία από τις συστάσεις του ΠΟΥ για την ανακατάταξη εγκρίθηκε, αφαιρώντας την κάνναβη από τον κατάλογο IV της ενιαίας σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα ναρκωτικά. Ο εν λόγω κατάλογος απαριθμεί τα ναρκωτικά που θεωρούνται τα πιο επικίνδυνα και με μικρό ή καθόλου θεραπευτικό όφελος.

Η αυστηροποίηση των ποινών δεν οδηγεί σε μείωσης της χρήσης!

Με τη λογική της απαγόρευσης η οποία κυριάρχησε σε σχέση με την αντιμετώπιση του προβλήματος της εξάρτησης από ουσίες τις τελευταίες δεκαετίες, όσο πιο σκληρή θα είναι η επίθεση των διωκτικών και των δικαστικών αρχών, όσο μεγαλύτερες και πιο εξοντωτικές οι ποινές, τόσο θα μειώνεται το πρόβλημα. Όπως είναι βέβαια λογικό, τίποτα τέτοιο δεν προκύπτει από τα στοιχεία που συγκεντρώνει ο EMCDDA:

Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω διάγραμμα σύμφωνα με το οποίο:

• Όταν η Πολωνία και η Σλοβακία μείωσαν τις ποινές, η κατανάλωση κάνναβης μειώθηκε σημαντικά.
• Όταν η Βουλγαρία και η Φινλανδία μείωσαν τις ποινές, υπήρξε μικρή αύξηση της χρήσης κάνναβης.
• Όταν η Ιταλία αύξησε τις ποινές για τη χρήση, η κατανάλωση κάνναβης αυξήθηκε. Ενώ το ίδιο συνέβη και όταν τις μείωσε…